دستور نقشهِ تخریب و نوسازی تیمارستان چهرازی صادر شد! تیمارستان چهرازی اولین تیمارستان خصوصی ایران در سال 1318 توسط سیدابراهیم چهرازی پایه گذاری شد و خانه چهرازی که در غرب تیمارستان چهرازی بود در دهه نود تخریب گردید. تیمارستان چهرازی فارغ از قدیمی ترین تیمارستان ایران به دلیل پادکستهای رادیو چهرازی به عنوان خاطره ذهنی و جمعی ایرانیان است.

تیمارستان یا آسایشگاه روانی چهرازی در سال 1324 در دره قشلاق تهران (ضلع شرقی بوستان ملت فعلی ، پارک شاهنشاهی سابق) احداث شد و شوربختانه در سالهای گذشته بخشی از این تیمارستان که منزل ابراهیم چهرازی پایه گذار موسسه سلامت فکر و بیمارستان چهرازی بود تخریب و بخشهای دیگر بیمارستان به زمین های کوچک تر تفکیک و به زودی تخریب خواهد شد. سفرنویس امیدوار است با تهیه این گزارش، از تخریب آن جلوگیری و در آینده ای نزدیک تبدیل به موزه اعصاب و روان ایران گردد.

آدرس بیمارستان (تیمارستان چهرازی) : استان تهران ، شهر تهران ، خیابان ولیعصر ، ضلع شرقی بوستان ملت ، خیابان شهید محمدعلی رحیمی (چهرازی سابق) پلاک 60
شماره ثبت تیمارستان چهرازی در فهرست آثار ملی ایران :  این اثر تاکنون ثت نشده است
نامهای دیگر : آسایشگاه چهرازی ، بیمارستان اعصاب و روان چهرازی ، دیوانه خانه ، درالمجانین ، کلینیک سلامت فکر ، موسسه فرهنگی مصباح ، دبیرستان ، راهنمایی و دبستان مصباح (درخصوص پیرامون نام (وجه تسمیه) تمیارستان چهرازی در ادامه گزارش بیشتر خواهیم گفت)
امکان بازدید : ندارد
کاربری درمانی ، اداری و مسکونی (کاربری فعلی مسکونی و نیمه متروکه)

دوران و بانی اثر و پیشینه و تاریخچه تیمارستان چهرازی:
سید ابراهیم چهرازی باغبادرانی از پیشگامان روانپزشکی ایران که از اولین دانش آموختگان روان درمانی در فرانسه نیز بود در سال 1318 دو باغ و عمارت را از مهدی‌قلی خان هدایت، ملقب به مخبرالسلطنه در دروس برای ره اندازی اولین تیمارستان خصوصی اجاره کرد اما بعد از دو سال (یعنی سال 1320) عمارت و ساختمانی دیگر در چال هرز که مکان فعلی بوستان ملت (پارک شاهنشاهی سابق) بود برای تیمارستان در نظر گرفت.

در نهایت امر ابراهیم چهرازی در سال 1324 در دره قشلاق 15 هزار متر زمین را خریداری و شروع به ساخت تیمارستان چهرازی کرد ، زمین این بیمارستان دقیقا در جنوب باغ وحش تهران بود.

در مجوزی که وزارت بهداری وقت در اول اردیبهشت ماه سال 1349 برای تاسیس تیمارستان چهرازی صادر شده ، چنین آمده است؛

باستناد قانون مقررات امور پزشکی و دارویی و مواد خوردنی و آشامیدنی مصوب خرداد یکهزار و سیصد و سی و چهار به ؛ آقای دکتر ابراهیم چهرازی اجازه داده می شود موسسه مورد تقاضا را که به صورت انتفاعی اداره خواهد شد به نام بیمارستان چهرازی با بیست و پنج تخت خواب و بخشهای اعصاب و روان در تهران خیابان پهلوی بالاتر از سه راه ونک خیابان چهرازی پلاک 9 با رعایت کامل مقررات تاسیس نمایند برای بهره برداری از این بیمارستان لازم است مسئول فنی به وزارت بهداری معرفی تا صلاحیت نامبرده به تصویب برسد و نیز در صورت تعویض مسئول فنی امور فنی مراتب باید مجددا به وزارت بهداری اعلام تا برگ صلاحیت جدید بنام مسئول فنی صادر گردد

مدیر خدمات درمانی

دکتر محمدهادی ادهم

نکته) در تاریخ 19 مرداد 1349 دکتر ابراهیم چهرازی به عنوان مسئول فنی بیمارستان چهرازی تایید می گردد.
موضوع مهم قبل از این مجوز ، تاسیس موسسه سلامت فکر به عنوان یکی از اولین موسسات علمی برای روان درمانی در ایران است. موسسه مذکور در سال 1336 با انتشار مجله؛ سلامت فکر (یکی از اولین مجلات روانپزشکی ایران) کار خود را آغاز و مجوز نهایی موسسه در سال 1347 صادر شد.

شرکت سهامی سلامت فکر (کلینیک اعصاب و روان سلامت فکر) ابتدا در ضلع شرقی تیمارستان چهرازی قرار داشت اما بعدها شرکت مذکور به خیابان خارک تهران منتقل و به عنوان اولین ساختمان روانپزشکان ایران به صورت متمرکز فعالیت خود را آغاز کرد. در اینجا به صورت کامل درباره شرکت سهامی سلامت فکر (کلینیک اعصاب و روان سلامت فکر) پرداخته شده است. لازم به ذکر است مطب خصوصی دکتر چهرازی در طبقه دوم همین ساختمان قرار داشه است. دفتر نشریه و مجله سلامت فکر دکتر چهرازی نیر در خیابان خارک بوده.

تیمارستان چهرازی فارغ از درمان بیماران روانی معمولی ، میزبان بیماران اعصاب و روان زندان های کشور خصوصا بیماران سیاسی بود. از بیماران معروف تیمارستان چهرازی می توان به افراد زیر اشاره کرد؛
قربانعلی دری نجف‌آبادی (وزیر اطلاعات دولت خاتمی) ، صادق خلخالی (حاکم شرع انقلاب) میرزاعلی هاشمی رفسنجانی (پدر اکبر هاشمی رفسنجانی) اسماعیل شاهرودی (نوینسده و شاعر حزب تودهو به گفته خود اولین دیوانه عقیده و عشق) ، دختر غلامحسین ابتهاج شهردار تهران ، خواهر سرتیپ محمدحسین میرزا جهانبانی‌ (سرپرست وزارت کشور) و …

زندگی نامه ابراهیم چهرازی و عکسهای خانوادگی ایشان را می توانید در اینجا ببینید

ابراهیم چهرازی که در سال 1354 به عنوان نماینده مردم در مجلس شورای ملی حضور داشت در 21 بهمن سال 1357 از نمایندگی استعفا داد اما این اقدام کفایت نکرد و از 15 فروردین ماه 1358 تا سوم تیر ماه 1358 در بازداشتگاه زندان قصر زندانی بود که در نهایت امر توانست با ارتباطات ویژه ای که با بیماران قبلی خود داشت از اعدام و زندان جان سالم به در برده و آزاد شود.
از این پس تیمارستان چهرازی دوباره محل حضور بیماران سیاسی وقت شد و حتی بیماران و جانبازان اعصاب و روان به جا مانده از جنگ ایران و عراق در تمیارستان چهرازی بستری و درمان می شدند. در سال 1361 از دکتر چهرازی برای نهگداری از بیماران و جانبازان اعصاب و روان تشکر رسمی شد.

در اواخر دهه 60 دکتر چهرازی که در ایران به تنهایی و به دور خانواده زندگی می کرد ، به فکر تاسیس و توسعه تیمارستان چهرازی افتاد. (تمامی اعضای خانواده دکتر به خارج از کشور مهاجرت کرده بودند) دکتر چهرازی برای تاسیس اولین دهکده سلامت روان ایران به فکر خرید زمینهایی در لنجان (زادگاهش) و همچنین پیرامون شهر اصفهان افتاد. برای خرید و تاسیس این دهکده نیازمند سرمایه بسیار بود پس تصمیم گرفت بخشی از زمینهای تیمارستان چهرازی را به فروش برساند.

تصمیمی که برخلاف اساس نامه موسسه سلامت فکر بود و اعضاء هئیت مدیره سلامت فکر از آن بی اطلاع بودند. تیمارستان فروخته و زمینها خریداری شد، اما به دلیل مشکلات تغییر کاربری زمینهای خریداری شده به دهکده سلامت روان و هزینه های بسیار برای این تغییر کاربری و به نیاز مالی بیشتر ، کل تیمارستان چهرازی و خانه و … به شخصی به نام احمد افشار فروخته شد.

این نقل و انتقال مورد شکایت موسسه سلامت فکر و خانواده دکتر چهرازی واقع شد اما شکایتها ثمری نداشت و تیمارستان به زمینهای کوچکتر تفکیک شد. درختان تیمارستان که بیش از 260 اصله درخت بود توسط مالک جدید خشک شد، زمین و عمارت که کاربری درمانی و بهداشتی داشت با رای دیوان عدالت اداری به عنوان مسکونی تغییر کاربری پیدا کرد و خانه دکتر تخریب شد!

تیمارستان چهرازی که نیاز بیماران روانی بود تا اواسط دهه 70 به عنوان تیمارستان توسط وزارت بهداشت بهره برداری شد اما در نهایت امر با شکایت مالکین جدید برای همیشه درب آن بسته شد.

پس از خرید تیمارستان و خانه چهرازی مدتی این مجموعه تحت اختیار مؤسسه بنیاد خیریه الزهرا سلام اله علیها تهران بود و به عنوان مجموعه فرهنگی مصباح به عنوان دبیرستان ، راهنمایی و دبستان مصباح فعالیت می کرد.
نکته) خانه دیگر استاد ابراهیم چهرازی در خیابان انقلاب (بین خارک و ولیعصر) قرار دارد و خوشبختانه هنوز این خانه پابرجا ست، آقای ابراهیم چهرازی این خانه را برای نزدیک بودن به دانشگاه تهران و همچنین دفتر موسسه سلامت فکر خریداری کرده بود.

نکته) تیمارستان چهرازی در سال 1332 لوکیشن فیلم افسونگر به کارگردانی دکتر اسماعیل کوشان در سال بود، جایی که شخصیت اصلی داستان، ناصر (با بازی ناصر ملک‌مطیعی) سرگشته و آواره و در حالی‌که هوش و حواسی برایش باقی نمانده، تصادفا سر از بیمارستان چهرازی درمی‌آورد و درآن‌جا بستری می‌گردد .

تیمارستان چهرازی در سال 1389 لوکیشن فیلم ورود آقایان ممنوع بود و از تیمارستان به عنوان یک دبیرستان دخترانه استفاده شد، امیدوارم آقای رامبد جوان برای جلوگیری از تخریب این تیمارستان قدیم بردارد که بعید است.

نامِ چهرازی در سال 1392 و با خلق سری پادکست‌هایی به نام رادیو چهرازی دوباره از لابلای خاطرات بیرون آمد. ایده ی آن این است که گویی عده‌ ای از بیماران آسایشگاه چهرازی (ابراهیم چهرازی) رادیویی ضبط می‌ کنند. داستان زندگی چند نفر به نام های حبیب، جمشید و دلبر (دختری که همه ی بیماران آسایشگاه عاشق او هستند) با کاراکتر هایی به یاد ماندنی و دوست داشتنی با موضوعات احساسی و اجتماعی و سیاسی در یک آسایشگاه روانی به نام چهرازی واقع در تهران است. (خالقین رادیو چهرازی هیچگاه خودشان را معرفی نکردند اما در خاطران جاویدان شدند)

تیمارستان چهرازی در محدوده‌ باغ وحش تهران قرار داشت که برای تهرانی‌های قدیم مملو از خاطرات فراوان است. تصور کنید در یک کوچه، باغ وحشی خصوصی و در کوچه‌ مجاور تیمارستان چهرازی. اما اکنون از چهرازی چه مانده؟ اینجا خاطرات یک قرن آدمهای تهران است، از باغ وحش گرفته تا تیمارستان، از دیالوگهای عاشقانه گرفته تا دشنام های سیاسی در مجلس شورای ملی از خاطرات یک شهر می گوییم.

معماری تیمارستان چهرازی؛
تیمارستان چهرازی در یک باغ کاملا مشجر بنا شده و عمارت دقیقا در مرکز باغ قرار داشته است، بیمارستان در یک طبقه (به همراه زیرزمین) بنا شده و پنجره های آن چوبی بوده، دیوار پیرامونی بیمارستان به دلیل کوتاه بودن ، شاید مناسب یک تیمارستان درون شهری نباشد. انبار و آشپزخانه بیمارستان در شمال غربی ساختمان احداث شده است.

بانو شفق متولی از گروه مطالعاتی معماری تهران پلاک به پلاک در گفتگو با سفرنویس درباره معماری تیمارستان چهرازی چنین می گوید؛

استفاده از سنگ بنای لاشه بر روی سیمان سفید از شاخصه های معماری دهه 30 و 40 در تهران است، استفاده ازسنگها باعث شده تا استفاده از سیمان بیشتر به چشم آمده و آن بخش سبک‌تر نشان داده شود، استفاده نوارهای سیمانی ممتد بخشی از تزیینات این بنا به حساب می آید. به نظر می یاد پوشش سقف طاق ضربیه و استفاده از لوله به عنوان نوعی سازه برای نگه داشتن سقف در دهه سی در تعدادی از بناها دیده شده

ته نویس) این گزارش را تقدیم می کنم به یک دوست قدیمی و عزیز عالیجناب محسن پوررمضانی، بسیار مشتاق دیدار دوباره هستیم بزرگوار

منابع و سرچشمه ها؛

کتاب خاطرات و زندگی نامه دکتر سیدابراهیم چهرازی (انتشارات آشیانه کتاب)
کتاب the life and times of dr seyed ebrahim chehrazi . Nayer mostafi glenn
مقاله تیمارستانِ چهرازی، متروک در منطقه ۳ سجاد میرجلیلی؛ معمار و مرمتگر
کتاب مردان و زنان بزرگی که ایران را ساختند نوشته باس میلانی
صورت مشروح مذاکرات مجلس شورای ملی ۲۵ شهریور ۱۳۵۴
فصلنامۀ تاریخ روابط خارجی سال هفدهم و هجدهم، شماره 86و ، 86پاییز و زمستان مقاله روایت اسنادی روابط فرهنگی ایران و چین در دوره پهلوی ، الهام، ملکزاده
گزارش مجمع عمومی جمعیت حمایت دیوانگان و جمعیت سلامت فکر ، بهمن ماه ۱۳۳۵ جمعیت بهداشت روحی
پروژه مطالعاتی خیابان موزه ولیعصر
گفتگوی روزنامه اطلاعات با ابراهیم چهرازی (مورخ پنج‌شنبه ۱۸ بهمن ۱۳۳۵)
گفتگو با وکیل خانواده چهرازی (علی فرهمندی) همسایگان تیمارستان