کاروانسرای رباط کریم (حاج کمال، فتحعلیشاهی)
کاروانسرای رباط کریم، کاروانسرای حاج کمال یا کاروانسرای فتحعلیشاهی! نامش زیاد مهم نیست، قرار است تنها خودم با این کاروانسرای رباط کریم، خاطره بازی کنم، کاروانسرای رباط کریم که الان نمی دانم چه حال و روزی دارد! تخریب شده یا سرپاست! کاروانسرای رباط کریم، بهانه ای است که یک دوست به نام کوثری به من یادآوری کرد.کاروانسرای رباط کریم که …
کاروانسرای رباط کریم، کاروانسرای حاج کمال یا کاروانسرای فتحعلیشاهی … قبل از هر چیز بد نیست کمی درباره واژه رباط و شهر رباط کریم بدانیم و بعد برویم سراغ اسامی متفاوت کاروانسرا و … خیلی ساده و راحت بگویم؛ به ابنیه های کنار راه، به ویژه بیرون از شهر و آبادی رباط می گویند. ربط در زبان تازی به معنی افسار کردن اسب است. رباط علاوه بر حوض و آب انبار، دارای اتاق های متعددی است که گرداگرد حیاطی را فرا گرفته و مسافران می توانند در آن استراحت کنند. البته در فرهنگ معین رباط مکانی است؛ برای استراحت فقرا و صوفیان… حالا شاید تصور کنید نام شهر رباط کریم به همین دلیل انتخاب شده !
نکته اول: کاروانسرای قلعه سنگی شهر رباط کریم در زمان سلجوقیان بنا شده و هیچ ارتباطی با کاروانسرای رباط کریم (حاج کمال، فتحعلیشاهی) که در زمان فتحعلیشاه قاجاری بنا شده ندارد.
نکته دوم : در بررسی ها انجام شده در سال 1380 مشخص گردید؛ کاربری کاروانسرای قلعه سنگی «قلعه» بوده و کاروانسرا نمی باشد.
رباط کریم در زمانی دور در مسیر جاده ابریشم بوده و حتی در همایش بین المللی راه ابریشم که دی ماه سال 1388 برگزار شده بود، شهرستان رباط کریم و کاروانسراهای آن یکی از محورهای مورد بحث بود. تحقیقات باستان شناسان که از سال 69 تا 73 در منطقه انجام شد، منجر به کشف حدود 32 تپه باستانی حتی با قدمت هزاره سوم پیش از میلاد شد که برخی شهر رباط کریم را «سرزمین تپه های باستانی» می نامند.
شهرستان رباط کریم تا قبل از سال 1359 به صورت دهستان و از توابع شهرستان کرج بود، سپس در سال 1359 به صورت بخش اداره می شد و با انتزاع شهرستان شهریار از کرج، رباط کریم نیز به عنوان بخشی از شهرستان مذکور در آمد تا اینکه در سال 1375 به صورت شهرستان مستقل با 3 بخش مرکزی، گلستان و بوستان و 48 روستا با مساحت 304 کیلومتر مربع به تصویب هیئت وزیران رسید.
آدرس کاروانسرای رباط کریم (حاج کمال، فتحعلیشاهی) استان تهران، شهرستان رباط کریم، شهر رباط کریم، بلوار امام خمینی، انتهای خیابان مصلی، بلوار شهید سید مجتبی کمالی، روبروی مسجد جامع
شماره ثبت در فهرست آثار ملی ایران : 1558 تاریخ ثبت 1356/10/19
مختصات جغرافیایی ، آب و هوا ، نقشه و …: E 51″05’01.56 N 35″28’20.78
ارتفاع از سطح دریا : 1030 متر
پیشینه و وجه تسمیه کاروانسرای رباط کریم یا کاروانسرای حاج کمال یا همان کاروانسرای فتحعلیشاهی:
حاج کمال که برخی او را خواجه حرمسرای فتحعلیشاه و برخی فردی خیر می دانند، کاروانسرای فتحعلیشاهی را در سال 1245 ه ق در محله بازارک بنا نهاد، بر روی کتیبه سر در ورودی کاروانسرای رباط کریم نام «آقا کمال» بر روی آن حک شده بود، که در مراحل مرمت، جهت امنیت از سر در ورودی جدا و به داخل بنا منتقل و نصب گردید. البته می گویند؛ کاروانسرا توسط حاج کمال وقف شده بود و قافله ها هزینه ای برای اقامت نمی دادند.
نام گذاری کاروانسرا به نام رباط کریم و فتحعلیشاهی هم که کاملا مشخص است؛ به دلیل قرار گرفتن کاروانسرا در رباط کریم به این نام شهره شد و چون در زمان فتحعلی شاه قاجار بنا شده بود، به نام کاروانسرای فتحعلیشاهی نام گذاری
نکته سوم: در اسناد ثبتی کاروانسرای فتحعلیشاهی، ابتدا کاروانسرا در لیست آثار استان مرکزی و شهرستان ساوه به ثبت ملی رسیده بود.
نکته چهارم: در نامه رئیس اداره ثبت اسناد رباط کریم به وزارت فرهنگ و هنر وقت مورخ 1357/1/14 اعلام شده که در سوابق اشتباها کاروانسرای شاه عباسی منظور شده و در نهایت امر هم که در دولت فخیمه … برای حذف اسامی شاه و … نام شاه یا همان فتخعلیشاه از اسم کاروانسرا حذف و نام آن شد کاروانسرای حاج کمال … !
کاروانسرای رباط کریم (حاج کمال، فتحعلیشاهی) پس از افول دوران کاروان ها، مدتی به عنوان پاسگاه ژاندارمری و سپس محل اسکان افراد محلی بود. کاروانسرای رباط کریم ، صباحی نیز به عنوان فضای ورزشی در اختیار تربیت بدنی قرا داشت.
در سال 1379 کاروانسرای رباط کریم (حاج کمال، فتحعلیشاهی) به میراث فرهنگی تحویل و مدتی انبار چوب درختان شمشاد بود !!!
در فرودین ماه 1388 هیات وزیران با هدف احیای بناهای تاریخی، تقویت جاذبه‌های گردشگری و زمینه سازی بخش خصوصی، حق استفاده و بهره‌برداری از کاروانسرای رباط کریم (حاج کمال، فتحعلیشاهی) را به صندوق احیا و بهره‌برداری از اماکن و بناهای تاریخی – فرهنگی واگذار نمود و درنهایت مرمت کاروانسرای رباط کریم زیر نظر آقای علیرضا حسین‌آبادی جهت عملیات مقاوم‌سازی، استحکام‌بخشی، بازسازی طاق‌های تخریب شده، سبک سازی، مرمت بام، مرمت شترخان‌های کاروانسرا شامل مرمت بدنه‌ها، ازاره‌ها و پی‌های و دفع رطوبت و آسیب‌های ناشی از رطوبت،کف سازی و نورپردازی شروع و کماکان در حال مرمت می باشد.
اجرای کف‌سازی حیاط و میان سرا، احیای حوض آب کاروانسرای رباط کریم (حاج کمال، فتحعلیشاهی)، مرمت جلوخان ورودی، نصب ناودان سنگی، اصلاح هواکش‌ها ، نصب گل‌جام و نورگیرها، نصب در و پنجره چوبی، ساخت و نصب ارسی و … موارد در حال انجام است.
در حال حاضر کاروانسرای رباط کریم (حاج کمال، فتحعلیشاهی)، اداره میراث فرهنگی شهرستان رباط کریم نیز می باشد. در کاروانسرای فتحعلیشاهی کلاسهای صنایع دستی و هنری دائر و در بعضی از اوقات محل برگزاری آثار هنری می باشد. البته بیشتر ساکنان منطقه 1 رباط کریم که کاروانسرا در آن احداث شده مهاجران افغانی و افراد کم درآمد و بی بضاعت هستند.
مشخصات کاروانسرای رباط کریم یا کاروانسرای حاج کمال یا همان کاروانسرای فتحعلیشاهی:
کاروانسرای رباط کریم (حاج کمال، فتحعلیشاهی)به سبک دو ایوانی با مصالح آجر، سنگ با ملاط گچ ، گل و آهک در زمینی به مساحت 3400 متر ساخته شده است که 2400 متر آن زیربنا و مابقی فضای باز می باشد. فضای ورودی کاروانسرای حاج کمال در ضلع شمال شرقی شامل جلوخان، سر در ورودی، هشتی و راهرو است. محور ورودی با محور بنا اختلاف دارد به همین دلیل هشتی با دیگر فضاهای کاروانسرا به شکلی معو مرتبط می باشد.
به این ترتیب برخلاف بیشتر کاروانسراها، سردر نسبت کاروانسرا چرخیده و در امتداد محور حیاط نیز ننشسته است. جلوخان کاروانسرای رباط کریم (حاج کمال، فتحعلیشاهی) به سبب طاق نماهای طرفینش و نیز طاق نماهای طرفین سردر، به حیاطی در مقابل کاروانسرا شبیه شده است. هشتی با قاعده ای هشت و نیم هشت و طاقی رسمی بندی شده که از یک شئ به اتاق نگهبانها و از سوی دیگر به انتهای شمال غربی حیاط ارتباط دارد. البته جلوخان کاروانسرای حاج کمال در حال حاضر محل جمع آوری و حمل نخاله ساختمانی مرمت می باشد که شایسته تر آن است که پاکسازی این محل بصورت روزانه انجام پذیرد.
حیاط کاروانسرای رباط کریم (حاج کمال، فتحعلیشاهی) به صورت مربع شکل است که در ضلع جنوب و شمال آن دو ایوان و اطراف آن 18 اتاق بنا شده. ایوان جنوبی کاروانسرای رباط کریم به عنوان شاه نشین یکی از فضاهای بزرگ و مجلل این کاروانسرا می باشد که بخشی از آن دو طبقه است و ایوان شمالی کاروانسرا که ورودی کاروانسرا از آنجاست از دو طرف راه پله ای جهت دسترسی به پشت بام دارد که یکی از آنها با آجر مسدود شده است.
کاروانسرای رباط کریم (حاج کمال، فتحعلیشاهی) مجموعا 24 حجره دارد که 18 عدد از آنها در اطراف حیاط مرکزی و 2 اتاق در قسمت ورودی هشتی و چهار اطاق دیگر هر یک در ورودی باراندازها قرار دارد. اطاقها و ایوان آنها دارای طاقچه های متعدد و در داخل دیوار ایوانها یک اجاق و داخل اطاقها یک بخاری دیواری ساخته شده است.
مجموعا 5 بارانداز (سالن یا اسطبل) در پشت اطاقهای حیاط مرکزی کاروانسرای رباط کریم (حاج کمال، فتحعلیشاهی) وجود دارد که راه دسترسی به آنها از طریق ورودی هایی که چهار کنج حیاط قرار دارد، میّسر است. در ضلع شمال غربی و در انتهای راهرو ورودی ، اسطبل کاروانسرا قرار گرفته است، در بدنه قسمتهای مختلف کاروانسرا از جمله حیاط ، باراندازها و اسطبل مالبندهای به منظور مهار افسار چهارپایان ایجاد شده است.
تزئینات کاروانسرای رباط کریم یا کاروانسرای حاج کمال یا همان کاروانسرای فتحعلیشاهی :
تزئینات کاروانسرای رباط کریم (حاج کمال، فتحعلیشاهی) شامل کاربندیهای آجری در سقف هشتی و سردر ورودی و نیز آجر کاری اشکال مختلف در دیوارها و لچکیهای ایوانهای اطاقها می باشد. تزئینات قطاربندی بالای بدنه بیرونی دیوارها نشان از طرحی از پیش فکر شده برای احداث بنایی با الگوی 4 ایوانی و به منظور کاربردی خاص است.
ته نویس اول) این گزارش در 19 مرداد 1389 در وبلاگ قدیم من به نام ایرانگردی شهریار در شنبه منتشر شده بود و بازدید من از این کاروانسرا در سال 89 است و تنها با کمی تغییر در اینجا بازنشر شده است.
ته نویس دوم) دلیل نامگذاری وبلاگ قبلی هم بر می گردد، به اولین آشنایی من و همسرم در سال 81 که در یک روز شنبه اتفاق افتاد، شنبه ای در تیر ماه، 12 سال گذشت … سپاس از همسری که من را تحمل می کند … اینجا کلمات نمی گنجد، دوستت دارم
ته نویس سوم) گزارشهای زیادی از سفرهای قبلی دارم و فرصت اینکه در اینجا قرار دهم را ندارم ، چیکار کنم!!!!
ته نویس سوم) این گزارش را بدون اجازه و با افتخار تقدیم می کنم به دوست عزیزم سیامک مهرداد، دوستی که …
اسناد ثبتی فهرست آثار ثبتی ملی ایران در سازمان میراث فرهنگی
کتاب رباط کریم کریم شهر تپه های باستانی
سایت سازمان میراث فرهنگی و گردشگری
کتاب راهنمای جامع گردشگری تهران
روزنامه رستاخیز مورخ 1357/3/24
اسناد سازمان ثبت اسناد و املاک کشور (وزارت دادگستری)
مجله رشد ، سال سوم ، شماره 8.
تارنمای arthut.co
همسفران
با ما همسفر باشید
سلام
حال مكانهاي تاريخي در اينجا اصلا خوب نيست و كاربريشان دائم عوض مي شود.جاي تعجب هم ندارد.اميدواريم كه هر چه زودتر به فكر مرمت و بهره برداري و قابل بازديد شوند
شهریار: درود، اصلا از حال و روز فعلی آنجا خبری ندارم، آخرین بازدید چندین سال قبل بود
با سلام و درود.عکس و گزارش بسیار خوبی بود.دستتان درد نکنه.خوشحالم که سبب شدم تا مجددا این گزارش را درج کرده و خاطرات خوبی برایتان تداعی شود.
شهریار: سپاس فراوان از شما، به خاطر گوش زدتان
تشکر از لطف شما
شهریار: امیدوارم همیشه شاد باشید و سلامت
باسلام.بسیار عالی و حسابی استفاده بردیم…
موفق باشید…
شهریار: درود بر مهرتان و نگاهتان
درود برادر شهريار عزيز
سپاس بابت گزارش. يه پيشنهاد هم در مورد ورامين، اونجا هم بناهاي ارزشمندي داره امكانش نيست برنامه ريزي كنين براي يه تور؟
يه درود وي‍ژه هم به خاطر عشقي كه به همسرتون دارين. هميشه از شنيدن صحبتتون در اين مورد و خوندن اين جمله هاي قدرشناسانه تو وبلاگ كلي به شما افتخار ميكنم. زنده باشي برادر
شهریار: سلام بر شما، هماهنگی های لازم برای بازدید گروهی از ورامین انجام شده ، اما در حال حاضر گرما این اجازه را نمی دهد. ورامین بی نهایت دیدنی است.
از مهرتان نسبت به من و همسرم سپاس گزارم، ایام خوشی برای شما خواهر گرامی ام آرزو مندم
سلام
دقت و توجه شما به جزئيات واقعا قابل تحيسنه شهريار عزيز
قلمت ماندگار
ما هم سخت دلتنگيم و مشتاق ديدار
شهریار: درود و سپاس از مهر شما
سلام و سلام
1-ممنونم بابت گزارش خوب و عالی مثل همیشه
2-خوشحالم از اینکه احیا شده
3-این جمله کمی آزارم داد : البته بیشتر ساکنان منطقه ۱ رباط کریم که کاروانسرا در آن احداث شده مهاجران افغانی و افراد کم درآمد و بی بضاعت هستند.
4-تبریک صمیمانه مرا با یک هفته تاخیر بپذیر. به همسرتان هم تبریک را ابلاغ بفرمایید.
شهریار: سلام بر شما
1- سپاس از مهرتان
2- من از حال روز فعلی کاروانسرا خبری ندارم
3- این بخشی از جامعه ماست!
4- سپاس فراوان، شما هم به همسر محترم سلام ویژه برسانید
شهرام جان، افراد کم درآمد و بی بضاعت و مهاجران افغانی برادران من هستند، من احساس کردم کمی بوی نژادپرستی میده و البته قصد جسارت نداشتم، منظورم نوع جمله بود.
شهریار: من تابحال از ایران خارج نشده ام ، اما امیدورام اولین سفرم، سفر به افغانستان باشد. یکی از لذتهای سفرم در هر کجای ایران گپ و گفت با افاغنه است! این هم مدرکش، در هر صورت اگر در متن توهین دیده می شود ، امر بفرمائید تا اصلاح کنم
سلام آقای شهریار ممنون به خاطر مطالب مثل همیشه جذاب.در ضمن چه صداقتی در ابراز احساسات انشالا در کنار خونوادتون خوش باشید.
شهریار: درود، آرزوی این چنین دارم برای شما و خانواده محترم
خدا رو شکر یه بنا عاقبت به خیر شده….دستتون درد نکنه.
شهریار: واقعا نمی دانم الان حال روزش چیست، شما به تازگی آنجا بودید
سلام گزارشتون مثل همیشه کامل جامع و با دقت بود متشکرم
فرمودید با همهی این گزارش های ننوشته چه کنم می تونید از همسرتون کمک بگیرید البته اگه وقت ایشون هم اجازه بده همیشه دیدن و شنیدن خوشبختی لذت بخش است
شهریار: سپاس از نگاهتان، همسرم همیشه به من لطف دارند و رسیدگی به فرزندان ، وقت خالی برای ایشان نمی گذارد. با زهم سپاس از مهرتان
شب قدر است و قدر آن بدانیم
نماز و جوشن و قرآن بخوانیم
به درگاه خدا غفران و توبه
به شرطی که سر پیمان بمانیم
شب تقدیر و ثبت سرنوشت است
دعا بر مومن و انسان بخوانیم
هزاران لعنت و نفرین بسیار
به قاتلهای مولامان رسانیم
دراین شبها تو مهدی را صدا کن
که بیش ازاین دراین هجران نمانیم (التماس دعا)
شهریار: سلام
یا رب دل مرده ی مرا احیا کن / بر روی گدای نیمه شب در وا کن
سوگند به قطره قطره ی خون علی(ع) / پرونده ی اعمال مرا امضا کن .
شهادت شفیع شیعیان و مولای متقیان، علی علیه السلام تسلیت باد…
شهریار: سلام بر شما
سلام
عجب گزارش خوبی بود ..فقط جالبیش اینجائه که تو هی میگی من الان از حال و روز این کاروانسرا خبر ندارم یه جوری میگی انگار یه خبرایی داری از نابود شدنش..اگه چیزی میدونی بگو ما تحملش و داریم…(::
شهریار: سلام، کلی از این کامنت شما خندیدم، اما به خدا ، خبر ندارم که چه شده ، اما پیرو تماس تلفنی یکی از دوستان رباط کریمی ، انگار حال روزش بسیار خوب است ، مرمت شده و در حال بهره برداری فرهنگی است
اطلاعات خيلي خوبي از ابنيه هاي تاريخي داريد.
اروميه هم يك بازار تاريخي داره كه متاسفانه يك مقداري مشكل هست تهيه گزارش و عكس از اون.
متاسفانه در اينجا يك مقداري عوامل انتظامي و مردم با دوربين بي گانه هستند و احتمال دستگيري زياد هست. چون قبلا چندين بار همچين بلايي به سرم آمده و راستش دلم رو زده و حوصله دعوا ندارم.
به هر حال در اولين فرصت سعي مي كنم گزارشي رو تهيه بكنم.
در داخل بازار شغل هايي هست از قديم الايام كه امروز ديگر در آستانه حذف و فراموشي قرار گرفته اند .
مثل بازار آهنگران
بگذريم.
شهریار: سپاس از نگاهتان
مشتاقانه منتظر گزارش شما از ارومیه هستم
سلام و عرض خسته نباشید. بسیار عالی بود. البته من تا بحال سایت شما را جداگانه ندیدم. این بار نیز از طریق ایرانبوم با شما اشنا شدم. بنده از اماکن تاریخی بازدید و عکاسی میکنم و همراه مقاله ای در این رابطه به سایت ایرانبوم میفرستم. میخواستم از تورهای گردشگری شما بدانم. ایا در این زمینه فعالیتی دارید؟ سوال بعدی اینکه عکسهای قدیمی مکان را از کجا تهیه کردید؟
با تشکر از زحمات شما
نیکو گرشاسبی نیا
شهریار: سلام بر شما
از آشنایی با شما خرسندم
1- بله هر زمان مجوزهای لازم برای تورهای ویژه اخذ شود ، برنامه ای برگزار می شود که در قسمت چپ سایت می توانید ، لیست برنامه های برگزار شده قبلی را مشاهده کنید
2- پاسخ به این پرسش شما کمی دشوار است ، اما با روابطی که با برخی از دوستان دارم و گپی که با مردم محلی زده می شود و …. می شود عکسهای قدیمی را پیدا کرد. اما …
به امید دیدار و همراهی و همسفر شدن با شما
کاروانسرای رباط کریم این روزا خیلی دیدنی شده از حوض آبی پر از ماهی قرمز و سفید وسط حیاطش گرفته تا غرفه های صنایع دستی .وقتی وارد کاروانسرا میشی بیشتر از هر جای دیگه حس و حال بهاری بودن این روزا رو میشه حس کرد.
شهریار: بله در جریان هستم، و اطلاع دارم که مرمت آن به خوبی انجام شده، اما در هر صورت گزارش من مربوط به زمان خود بوده و مدیران میراث شهرستان علاقه ای برای به روز شدن ندارند، چون اطلاعاتی به حقیر نداند
ببخشید این کاروان سرا چاه هم دارد؟
شهریار؛ اطلاعی ندارم، اما معمولا کاروانسراها، چاه و آب انبار داشته اند
با سلام
من از کودکی به یاد دارم که در حیاط کاروانسرا زمانی که پاسگاه ژاندارمری ، یک چاه آب وجود داشت که ژاندارم ها از آن آب می‌کشیدند که هم برای شستشو و هم برای آبیاری درختان داخل حیاط ( از جمله درخت‌های گل محمدی ) و طبعا برای آشامیدن از آن استفاده میکردند . بعد از اینکه رباط کریم در نیمه اول دهه سی از آب لوله کشی برخوردار شد، بیاد ندارم که برای پاسگاه (کاروانسرا) انشعاب آب برقرار شد یانه . اما بعد از آنکه کارونسرادر اوایل دهه ۴۰ توسط ژاندارمری تخلیه شد ، مدتی درب آن بسته بود و از کاروانسرا استفاده ای نمیشد ، من شخصا از پشت بام کاروانسرا که در همسایگی دیوار بدیوار منزل پدری من قرار داشت میدبدم تا چند سال درختان گل محمدی در اطراف دهانه چاه همچنان سبز بودند و‌گل فراوانی در بهار میدادند . اینکه بعدها چاه آب که دیگر لایروبی نشده و متروکه شده بود به چه سرنوشتی دچار شد بخاطر ندارم .
شهریار: سلام و سپاس فراوان از اشتراک خاطره
با سلام:
میخواستم ببینم کسی میدونه چرا و کی اسم این محله به رباط کریم نام گذرای شده؟
و این که چرا رباط کریم? مثلا چرا رباط علی نه؟
شهریار: سلام بر شما
درود. نام «رَباطِ کریم» باید یاد-آور رَباط (:کاروان‌سرایِ) آقای کریم باشد.
خواهش‌مندم در این باره پژوهش کنید و مرا آگاه کنید. (به من ایمیل بزنید).
دیگر این که چون واژه رَباط به معنی کاروانسرا است دیگر نباید گفت: کاروانسرای رَباطِ …
سپاس
شکوهی