تجارتخانه جهانیان تهران
تجارتخانه جهانیان، عمارت مؤید السلطنه گرانمایه نایب رئیس سفارت عثمانی و وزیر مختار (سفیر) ایران در آلمان، محل استقرار شعبه تجارتخانه جهانیان در تهران در زمان قاجار، ساختمان تجارتخانه جهانیان، اولین نمایندگی رسمی شرکت زیمنس در ایران (با نام شرکت الکتروتل) و ایجاد اولین شرکت سهامی تلفن در عمارت تجارتخانه جهانیان، تجارتخانه ای که تخریب شد…!
تجارتخانه جهانیان تهران، آدرس؛ استان تهران، شهر تهران، میدان امام خمینی (توپخانه)، خیابان لاله زار، کوچه مجمر، شماره 20
شماره ثبت در فهرست آثار ملی ایران: تجارتخانه جهانیان ثبت ملی نشده و تخریب شد.
مختصات جغرافیایی، آب و هوا، نقشه و … : E 51″25’23.26 N 35″45’15.29
ارتفاع از سطح دریا: 1164 متر
پیشینه و تاریخچه تجارتخانه جهانیان تهران:
الف) محل احداث عمارت تجارتخانه جهانیان در شمال شرقی میدان توپخانه و ضلع جنوبی باغ لاله زار ناصرالدین شاه بود، این بخش از باغ لاله زار توسط مؤید السلطنه گرانمایه (پدر زن کاشف السلطنه) از معین التجار بوشهری خریداری و خانه ای در آن بنا شد.
ب) تجارتخانه ای به نام تجارتخانه جهانیان (یزد) به وسیله خسرو شاه جهان و برادرانش که از ملاکان زرتشتی یزد بودند، در سال 1274 خورشیدی تأسیس شد. کار این تجارتخانه در ابتدا، صدور پنبه بود، ولی بعدها به صرافی و بانکداری منتهی شد.
اطلاعات بیشتر درباره تجارتخانه جهانیان یزد را در اینجا بخوانید.
از فعالیت های این تجارتخانه، قبول سپرده در مقابل بیجک صندوق، جا به جایی پول در داخل کشور، خرید و فروش ارز و حواله های خارجی، قبول مالیات های دولت به مرکز و تسهیل امور خزانة دولت در مقابل دستمزد بود.
نکته اول) نخستین چک تضمینی غیر دولتی در ایران از سوی تجارتخانه جهانیان رایج گردید. تأسیس نخستین شرکت گوشت و تأسیس نخستین شرکت سهامی تلفن توسط تجارتخانه جهانیان شکل گرفت و این تجارتخانه مقدمات ایجاد بانک ملی را فراهم نمود و …
نکته دوم) برخی تجارتخانه جمشیدیان که متعلق به ارباب جمشید بود را با تجارتخانه جهانیان اشتباه می گیرند!
با توجه به فعالیت های گسترده شعبه های تجارتخانه جهانیان در شهرهای یزد، تهران، اصفهان، شیراز، کرمان، بندرعباس و رفسنجان و نمایندگی های آن در لندن و بمبئی ایجاد شد و خسرو شاه جهان ساختمان مؤید السلطنه را از ایشان خریداری و به عنوان نمایندگی تجارتخانه جهانیان در شهر تهران اعلام نمود، مدیریت شعبه تهران در اختیار فریدون و گودرز از برادران خسرو بود. نام برادران جهانیان به ترتیب؛ پرویز، خسرو، گودرز، رستم، بهرام ، فریدون (خسرو اهرستانی) و گودرز بود.
خلاصه امر؛ در جریان مبارزة مشروطه خواهان، مسئولان تجارتخانه جهانیان با انقلابیون همکاری نزدیکی داشتند. می گویند؛ مشروطه خواهان، جواهرات سلطنتی را نزد بهرام جهانیان امانت نهاده بودند تا از دسترس محمدعلی شاه دور بماند و حتی سلاح مورد نیاز آنها توسط خسرو به صورت پنهانی در عدل های پنبه و پارچه از جنوب به تهران و تبریز تامین می شد، که با توجه به افشای قضیه و همچنین مشکلات مالی پیش آمده برای تجارتخانه، در سال 1292 خورشیدی کار تجارتخانه جهانیان متوقف شد. پرویز و فریدون به قتل رسیدند و خسرو به خارج از کشور تبعید شد. اما گودرز در فعالیت تجاری مشغول ماند.
ج) عمارت تجارتخانه جهانیان تهران توسط کیخسرو اتحادیه خریداری اما پس از مدت کوتاهی دوباره توسط زرتشتیان برای شرکت سهامی آبادانی باز پس گرفته و خریداری شد. اردشیر جهانیان فرزند گودرز (یکی از برادران بزرگ تجارتخانه جهانیان) که سودای تاجر بودن را از پدر به ارث برده بود، در سال 1336 عمارت موصوف را خریداری و در عمارت تجارتخانه جهانیان پدر و عموها شرکتی را به عنوان شرکت مهرآیین راه اندازی کرد، که بعدها نام تجارتخانه را به تجارتخانه اردشیر و شرکاء تغییر داد. اردشیر جهانیان اولین نمایندگی واردات محصولات شرکت زیمنس به ایران را دریافت کرد و در این ساختمان که در میان برخی به الکتروتل (الکترو تلفن) شهره شده بود، دستگاه های مخابراتی شرکت زیمنس را به مشتریان عرضه می کرد.
نکته مهم) بر اساس نوشته های جمشید ورزا (نوه گودرز جهانیان) از لسان داریوش (پسر دوم اردشیر جهانیان) ملک موصوف هیچگاه از کیخسرو اتحادیه خریداری نشد و از بانو فخرالملوک که مالک عمارت بودند، اجاره شده است.
نکته سوم) اطلاعات بیشتر درباره زندگی اردشیر جهانیان را می توانید در این لینک مشاهده کنید.
نکته چهارم) در صفحه 164 گزارش بهره گیری از ابزارهای نوین در فرآیند برنامه ریزی و احیاء بافت های تاریخی در جدولی قید شده است؛
در سال 1308 تئاتر و استودیوی سیروس توسط آرداشس نازاریان در محل سالون زرتشتیان در لاله زار تاسیس شد.
نکته پنجم) در شمال تجارتخانه جهانیان، تالار و کتابخانه مجمر قرار دارد، مجمر همان آتشدان است، نمی دانم آیا می شود این موارد آخر را به هم ارتباط داد یا خیر! البته در حال حاضر کاشی و کتیبه کتابخانه با سیمان پوشانده شده است و عمارت تبدیل به کارگاه ساخت جعبه های کنتور برق شده است!!
د) در نهایت امر در سال 1359 ملک و عمارت تجارتخانه جهانیان با تهدید و ارعاب توسط باغبان ملک مصادره شد! و در سال 1394 به صورتی کاملا جدید تخریب و از صحنه روزگار برای همیشه محو شد!
اطلاعات بیشتر تخریب را می توانید در اینجا و اینجا بخوانید.
نامهای دیگر: خانه موید السلطنه، تجارتخانه شاه جهان، ساختمان الکترو تل، نمایندگی زیمنس
دوران و بانی اثر: در دوران قاجاریه، توسط موید السلطنه گرانمایه بنا شد.
امکان بازدید: به علت تخریب، موضوع بازدید منتفی است.
مشخصات تجارتخانه جهانیان تهران؛
برای رسیدن به بنای این تجارتخانه با توجه به ساخت و سازهای فعلی، باید از یک دهلیز حدودا 30 متری گذر می کردید تا به ساختمان و محوطه باغ تجارتخانه جهانیان تهران برسید، مساحت زمین باغ مذکور 1357 متر مربع بود که در مرکز آن عمارت تجارتخانه به مساحت بنا 250 متر مربع بنا شده بود.
نکته ششم) البته در سالهای بین 80 تا 94 چندین عمارت به صورت غیرقانونی و با سقفهای ایرانیتی در این زمین بنا شده بود، سقف عمارت به صورت شیروانی بود و ایوان شرقی آن مزین به 4 ستون بود، ستونها بر روی پایه ستونهای سنگی نصب شده بود، و سرستونهای گچی آن که فوق العاده زیبا بودند، نشانگر زیبایی های عمارت موصوف بود.
طبق آخرین مستندات مالک فعلی عمارت شخصی به نام حسین یاسیانی است.
ته نویس) این گزارش را بدون اجازه و با افتخار تقدیم می کنم به استاد نادیده بوذرجمهر پرخیده، که اگر ایشان نبود، این گزارش هم نبود.
منابع و سرچشمه ها برای تهیه گزارش تجارتخانه جهانیان؛
مقاله بانک استقراضی و تجارتخانه جهانیان، مظفر شاهدی، روزنامه دنیای اقتصاد، شماره ۲۸۰۸ مورخ ۱۳۹۱/۰۹/۲۳
کتاب پارسیان، پنج دهه فرهنگ و تمدن، بخشی از خاطرات رستم شاپور مهر، انتشارات پاپلی
اسناد روایی در فیلم مستند شاه جهان به کارگردانی حسن نقاشی
کتاب مصابیح هدایت، جلد دهم، نویسنده عزیزالله سلیمانی اردکانی
کتاب اسنادی از زرتشتیان معاصر ایران، نویسنده تورج امینی
گفتگو با هما جهانیان دختر اردشیر جهانیان
اطلاعات جمشید وزرا (نوه گودرز جهانیان)
خاندان جهانیان، دانشنامه جهان اسلام
گفتگو با استاد بوذرجمهر پرخیده
گفتگو با استاد عبدالله انوار
همسفران
با ما همسفر باشید
دروود،
گزارش عالیه! واقعاً حیف حیف حیف. حدس من اینه که سالون نمایش زرتشتیان باشگاه یا باری بوده در ابتدای خیابان لاله زار در نزدیکی ورودی خیابان اکباتان.
شهریار: سپاس، شاید، نمی دانم
سلام شهریار جان متاسفام که این دفعه من خبر بدی بهت مبدم.
شهریار: سلام، این خبر را خوانده و شنیده بودم، یاد خبر سریالی چند سال پیش در فومن افتادم که در عرض یک ماه چندین خانه ثبت ملی در فومن آنش گرفته شد!!! افسوس
هر بار میام تو سایت سفرنویس منتظرم یه جایی رو خراب کرده باشن و گزارشش رو بخونم، به نظرم یه جورایی استرس زا شده
ما ایرانی ها تاریخ و فرهنگ به دردمون نمیخوره، عشق است مرکز خرید و پاساژ و مصرف تا سرحد مرگ
شهریار: باور بفرمایید من هم خودم نمی خواهم که چنین خبرهایی منتشر کنم، و اصلا برای اینکه بار منفی بر روی سایتم نباشد، برخی خبرها را در سایتم منتشر نمی کنم و به دوستان دیگر می دهم، اما … اما اصلا دوست ندارم که افراد نسبت به این خبرها واکسینه شوندو عادت کنند. امیداورم به زودی بتوانم خبرهای خوب منتشر کنم
سلام شهریار خان
چند ساله که از روبروی یه خونه نزدیک میدون فردوسی رد میشم. خیلی معماری خاصی داره. معلومه در زمان خودش بروبیایی داشته. البته تو این محله خونه قدیمی زیاده ولی این یکی واقعا زیباست. دلم می خواست بدونم چه کسایی توش زندگی کردن و مال کی بوده. شما اطلاعاتی در این زمینه ندارین؟
مختصاتش اینه 35°42′07″N 51°25′02.3″E
بعد از میدون فردوسی به سمت انقلاب. کوچه نیایی. اولین خونه دست راست. چسبیده به پارک فردوسی
شهریار؛ سلام بر شما، این عمارت کار استاد الکساندربلین است. منبع؛ مجله معماری و فرهنگ شماره 52 ، اطلاعات بیشتر را در آنجا بخوانید و ببنید
سلام!
سپاسگذارم. شما چطوری این اطلاعات رو پیدا می کنید؟ خیلی برام جالب بود. چون مدت زیادی ذهنم رو درگیر کرده بود. محل کار من تو خیابون حافظه. چند تا خونه اینجوری این اطراف هست که خیلی دلم میخواد تاریخچه شونو بدونم. میشه کمی توضیح بدید که چطور باید تاریخچه این خونه ها رو پیدا کرد؟
ممنونم
شهریار: سلام بر شما، واقعا به سختی، حلقه دوستان در شهرداری، املاک، ثبت، میراث و هر سازمان و نهاد مرتبط بعلاوه فیش برداری های قبلی از تحقیقات کتابخانه ای که انجام داده ام، درباره موضوعات مدنظر شما ، پیشنهاد اولم، تاریخ شفاهی است
واقعا شوکه شدم. یاد شعار آقای روحانی در رابطه با جذب گردشگر می افتم
شهریار: !!!! چی بگم
با درود. دیر گزارش را خواندم و همه رقم دوستان نظر داده اند.مانده فقط یک تشکرِ چاق و چله از لندن به تهران به جناب شهریار و دوستان در این سایت که یه جورایی مثل دانشنامه ی درست و حسابی هستش!
شهریار: سلام و سپاس از مهر همیشگی شما نسبت به حقیر
سلام
جدای از درد وافسوسی که این گزارش بهمراه داره ،لحظه اول که گزارش رو مرور کردم آنقدر اسم اصیل ایرانی دیدم که احساس کردم متن تاریخیه …
از دست بی لیاقتی ها و بی لیاقتی های مسولین ذیربط و طمع ذینفعان باید به کی پناه برد؟
شهریار: سپاس از مهرتان به این گزارش، اما واقعا این یک گزارش تاریخی بود تا میراثی، و امان از روزی که ملتی تاریخ خود را فراموش کنند
سلام شهريار عزيز
خوبي؟
دلم برات تنگ شده.
در هر حالي سلامت و شاد باشي
شهریار: سلام رضا خان گل، باور بفرمائید به همچنین، برناه ای تدارک ببین، همدیگر را ملاقات کنیم، سلام به همسر محترم برسانید
سلام و عرض ارادت
نوشته های شما گرجه تلخ، اما بی نظیره.هربار اینجا سرک می کشم با حجم اطلاعات مستند و کامل شگفت زده می شم. زحمت هایی که برای اطلاع رسانی می کشید ستودنی است آقای شهریار عزیز. پایدار باشید…
شهریار: سپاس از مهرتان، مشتاق دیدار هستم
دقیقا!!
شهریار: شما لطف دارید
جناب شهریار عزیز
باید برای انتشار یادداشتهای خوب و خواندنی خود در قالب کتاب فکری کنید… به نظر می رسد آن قدرها شده که بتوان سر و شکل کتاب به آن داد
شهریار: سلام بزرگوار، متاسفانه وقتش را ندارم
سلام
درود بر شما برای نوشته های گرانقدرتان و زحمتی که برای مستندسازی می کشید
عالی و ستودنی است .
سایت شما کلاس تاریخ شده برای همه بدون خمیازه جذاب و هیجان انگیز
شهریار: درود، شما لطف دارید نسبت به حقیر
سلام دوست گرانقدر جناب شهریار!
لطفا اگر مناسب میدانید مطلبی از زنده یاد جناب اینانلو منتشر کرده و خودتان هم چیزی به آن اضافه کنید.ایشان با آنهمه سابقه حق بزرگی در شناسایی ایران و طبیعت کشور داشت.متشکرم.
شهریار: سلام بر شما، وقتی می بینی عزیزان می رود دلت می گیرد، در سوگ پدر بودم که این خبر را شنیدم و بسیار غمگین شدم، نمی دانم چرا عمر خوبان کوتاه است!!
نمی دونم چی بگم
شهریار: …
كلا تو ايران همچين كارهايي طبيعي هستن ….. متاسفانه
شهریار: بله شوربختانه ، این موضوعات دارد عادی می شود
سلام
سفرنویس در روزمره آنلاین سایت جیــم معرفی شد.
شهریار: سلام و سپاس از شما
سرورانی که با معرفی این گرانقدر ترین و سرداران ازادی از هر گوشه ای متعلق به ان دوران برگ هایی زرین از تاریخ میهن را با تاب می هندسر تعظیم فرو اورده و منت دارشان میباشم اما حقیر حین تماشای مستند در انتها ضمن نمایش عکس سند و اثار بجا ماندع از ان روزگار را توسط جناب جمشید ورزا که با ابراز تاسف از ناتوانیشان از حفظ اثار از نابودی انگار اب سردی بر مستی حاصل از زندگانی ان شهید پاشیده شد چرا که انتظار تماشای نابودی ان اوراق و بنظرم گنجینه های ملی را که حداقل انتظار از بازماندگانشان جمع اوری و انتقال اسناد به مکانی محفوظ و امن را داشتم البته ارزو کردم ترفندی سینمایی باشد جز این اما کمترین واکنش ان رفتار بد اموزی بیننده و نسل جوانمان میباشد چون برای فرزندم ان خونسردی را در برابر تماشای از بین رفتن یادگارهایی از واقعه ای چنان و.یژه و بینظیراز تاریخ میهن را چطور توجیه کنم انهم از بازماندگانی که بحق و بقول خود مفتخریشان از نسبتی فامیلی با ان بزرگان را دارند اقامت در خارجه را دلیل نانوانی در حفظ اثار عنوان میکنند و بار دیگر ارزو دارم یا شگردی سینمایی بوده ویا با نمایش مستند عوامل فیلم ویا بیننده ای مسیول در حفط و نگهداری ان یادگارها اگر نه بر روی چشم لااقل در گوشهای سالم و امن ایندگان را از امکان بهره مندی از ان اوراق بی نصیب نکنند.و یا در مواجهه با این گونه خسران میهنی مسولانه تر رفتار نماییم.تا شاید کمترین نقش را در اعمال وصیت شاه جهان به همسر در بر داشتن بار زمین مانده سردارانی چون او را ادا کنیم که جز این شرافت را لکه دار و اردوی قاتلین ازادی خواهان را شاد و ممنون میکند.که اگر کمر بیسوادی چون من زیر بار شداید زمان خم اما خرد نشده حس غرور ی بوده که ان عزیزان با جانبازی خود سبب شده اندکی بیشتر سینه باز کرده و لاف هموطنی با ان بزرگان را بزنم.گرچه خود منفعل و خالی از نقشی در انگونه بازی ها داظته باشم … و…تنهاادای همراه با احترامم به اینکه:درود به شرفتان ای سرمایه های میهنم…خداوندان ازادی…درود
شهریار؛ سلام بر شما، جناب آقای حسن نقاشی و … باید پاسخگوی پرسشهای شما باشند
درود ،جناب ورزا تمامی اسناد و مدارک را جمع اوری کردند و به روش درست نگهداری میشوند در فیلم صرفا جملاتی دیالوگ وار گفته شده است
راستی از یاد بردم سپاسی جانانه از شما و البته از سرورانی چون شما که یک تنه با تنگنظران سیاهی مسابقه ثبت یا بعکس نابودی زیبایی را دارند بکنم چون با ثبت گنجینه ها ی ملی مان ذره ای هم شده تا ابد حافظانشان تنها و یکتنه شما بوده اید. خداوند ایران زمین نگاهبانتان باد.
شهریار: سلام دوباره و سپاس از مهرتان
با سلام خدمت استاد عزیز
بار اول است که از صفحه شما بازدید کردم.از شما و عزیزانی که با جنابعالی همکاری میکنند،کمال تشکر را دارم.موفق باشید.