آرامگاه خواجه ربیع، قدیمی ترین آرامگاه متعلق به اسلام در شهر مشهد، آرامگاهی متعلق به سده 61 ه ق، آرامگاه خواجه ربیع مدفن یکی از سرداران امام اول شیعیان، آرامگاه خواجه ربیع که در دوران صفوی و به دست شاه عباس بنا شد و قبرستان پیرامون آن مدفنی شد برای کشته شدگان جنگ ظفار، جنگ 8 ساله، جنگ سوریه و …

آدرس آرامگاه خواجه ربیع؛ استان خراسان، شهر مشهد، انتهای خیابان خواجه ربیع (روستای حسین آباد قدیم)
شماره ثبت در فهرست آثار ملی ایران آرامگاه خواجه ربیع: 142 تاریخ ثبت 15/10/1310 ه خورشیدی
مختصات جغرافیایی، آب و هوا، نقشه و … :  E 59″62’96.17  N 36″34’22.06
ارتفاع از سطح دریا: 1800 متر

نامهای دیگر: آرامستان خواجه ربیع، قبرستان خواجه ربیع، گورستان خواجه ربیع، گورستان حسین آباد، بقعه خواجه ربیع، مقبره خواجه ربیع
پیرامون نام (وجه تسمیه) آرامگاه خواجه ربیع: خواجه‌ربیع (ربیع بن خثیم) از طایفه بنی اسد و ساکن کوفه، از زمره تابعین صدر اسلام (کسانی که صحابه پیامبر را درک کرده‌اند) و همچنین از یاران و سرداران علی بن ابی‌طالب و خویشان معاویه بن ابوسفیان بوده است او در سال‌های پایانی خلافت امام اول به‌ قصد انزوا و دوری از نزاع (علی و معاویه) عراق را به‌ هدف ایران و خراسان ترک کرده است. او در سال‌های پایانی عمر ساکن شهر نوغان (مرکز ولایت توس در آن زمان) شده و بالاخره در سال ۶۳ ه‍. ق یا به روایتی دیگر در سال ۶۱ درگذشته و در یک‌ فرسنگی شمال نوغان دفن شده است.

می گویند؛ خواجه ربیع عارف و زاهدی برجسته بوده وی در منزل خود قبری کنده بود، و هرگاه در خود قساوت قلبی احساس می‌کرد، به قبر داخل می‌شد و پس از مجسم کردن حالات بعد از مرگ، آیه “رب ارجعون لعلیّ أعمل صالحاً فیما ترکت” را میخواند و با خود می‌گفت: ای ربیع! تو را باز گرداندیم، اینک عمل کن

برخی می گویند؛ خواجه ربیع در جنگ علی با معاویه تردید کرد و از شرکت در آن خودداری نمود و از امام علی خواست او را به جای جنگ با اهل قبله، برای نبرد با کفار به نواحی مرزی گسیل دارد. امام علی وی را به سرپرستی سپاهیانی به ری و قزوین فرستاد.

نکته؛ مشهور است که علی بن موسی الرضا هنگام سفر به خراسان در سال‌های ۲۰۰ تا ۲۰۳ ه‍.ق قبر خواجه ربیع را زیارت کرده‌است.
در سفرنامه کهن جرج کرزن؛ وابسته نظامی‌ و سفیر انگلیس در مشهد درباره خواجه ربیع چنین نگاشته است؛

«پس از طی یک مایل به مزار خواجه‌ربیع آمدیم. او از مقدسان و بعضی‌ها می‌گویند از یاران امام‌رضا(ع) بود و برای آنکه به مراد خود نزدیک باشد، جسد او را در آنجا به خاک سپرده‌اند. اطراف این مزار، باغی است که درختان بسیار و دروازه‌‌‌‌ای رفیع دارد و در رواق‌های طاق‌دارش، اتاق‌های فراوانی هست و از ظواهر کار آشکار بود که آنجا تفریحگاه مهم اهالی مشهد و درواقع یگانه نقطه جالب‌نظر حومه شهر است. از کاشی‌کاری‌های بنا مقداری کلی از بین رفته و کتیبه‌های ممتازی که سابق بر این در گرداگرد گنبد بوده، اکنون به‌صورت قطعات مجزا و مخروبه درآمده است. در همان نزدیکی مزارِخواجه ربیع، قبر پدر آقامحمدخان،(مؤسس سلسله پادشاهی فعلی) واقع است. وی چون خصومت نادرشاه را برانگیخته بود، سرش بر باد رفت.»

دوران و بانی اثر: دوران صفوی، شاه عباس صفوی (معمار؛ میرزا افلغ رضوی)
امکان بازدید: دارد
کاربری: آرامستان مذهبی
مالک اثر؛ تولیت آرامگاه و موقوفات خواجه ربیع (زیر نظر آستان قدس رضوی)
نکته؛ در وقف‌نامه مدرسه پریزاد مشهد مربوط به سال ۸۲۳ ه‍.ق بانی آرامگاه و آن مدرسه (پریزاد خانم) از اعقاب خواجه ربیع معرفی شده است.

پیشینه و تاریخچه آرامگاه خواجه ربیع:
شاه‌عباس صفوی در اوایل سده ۱۱ قمری با توصیه و مشورت شیخ بهایی دستور احداث مقبره‌ای باشکوه برای خواجه ربیع را صادر کرد. اساس بنای فعلی مقبره خواجه‌ربیع همان است که در سال‌های ۱۰۲۶ تا ۱۰۳۱ ه‍. ق به امر شاه‌عباس و با سرپرستی یکی از سادات رضوی مشهد به نام «میرزا افلغ رضوی» احداث شده است.

مشخصات و معماری آرامگاه خواجه ربیع؛

بقعه خواجه‌ربیع در میان باغی مصفا در کنار بستر رودخانه کشف رود با کاشی های الوان در جداره های بیرونی و نقاشی های میناکاری در داخل عمارت در دوره صفوی بنا شد و به مرور زمان به سایت آرامستانی شهر مشهد تبدیل شد. در اوایل دوران پهلوی اول؛ ساخت و ساز حجره های اطراف این آرامگاه شروع شد، الگوی ساخت و سبک حجرات شبیه حجره های اماکن مقدسه بود، برخی از این حجره ها، دارای تزئینات فراوان آیینه کاری ، کاشی کاری و … است که نیازمند رسیدگی و مرمت ویژه است.

نکته) برخی از قاریان قرآن و … در این حجره اسکان دارند و در آن زندگی می کنند

در دوران جمهوری بخش شمالی با ساخت حجره هایی جدید به عنوان باغ دوم سایت آرامستان، آماده پذیرش احساد و تدفین شد، ظرفیت باغ اول تکمیل شده و ظرفیت باغ دوم در حال تکمیل شدن است.

ارتفاع گنبد از سطح زمین 18 متر و پیرامون آن کتیبه ای زیبا به صورت ثلث با هنرمندی و خط علیرضا عباسی تبریزی (خوشنویس بزرگ عهد صفوی) احداث شد. این دو کتیبه زیبا با تاریخ‌های ۱۰۲۶ و ۱۰۳۱ ه‍. ق در داخل گنبد و ساقه خارجی آن سال‌های احداث و عمارت بقعه خواجه ربیع را نشان می دهد.
نکته) می گویند؛ کتیبه‌های سردر عالی‌قاپوی قزوین، سردر ورودی مسجد شاه اصفهان، دو کتیبه در ایوان‌های عباسی ضلع غربی و شرقی صحن کهنه آستانه رضوی، کتیبه گلوی گنبد خواجه ربیع، همگی از آثار استاد علیرضا عباسی است. استادعلی‌رضا عباسی تبریزی در سال ۱۰۳۸ ه قمری به رحمت خدا رفتند و ایشان به لقب شاهنواز خان شهره شده بودند.

آرامگاه خواجه ربیع در نمای بیرونی هشت ضلعی و در درون چهار ایوانی است. از انتهای ایوانهای اضلاع بزرگ راهروهایی به درون باز شده‌اند. از میان دیوار و پشت ایوان‌های چهارگانهٔ اصلی، چهار ورودی وجود دارد که به شاه‌نشین‌ها راه دارند و ورودی اصلی از یک ایوان بلند تشکیل گردیده‌است که در دو طاق‌نما در پایین و بالا ایجاد شده و در میان طاق‌نماها، درِ ورودی و پنجرهٔ مستطیل‌شکلی جاسازی گشته‌است همچنین نمای خارجی بنا نیز، از تزئینات جالب و چشمگیری برخوردار است که عمدهٔ تزئینات آن به صورت معقلی انجام شده‌است و تزئینات کاشی‌کاری در زیر ایوان نیز، به مجموعهٔ بنا جلوهٔ خاصی بخشیده‌است.

آرامگاه خواجه ربیع در دوره های متوالی مرمت شد، اولین مرمت انجام شده در سفر ناصرالدین شاه قاجار به مشهد بود که وی در زمان اقامت یک ماه خود در شهر مشهد، دستور مرمت بقعه خواجه ربیع را صادر کرد. در اوایل دوران پهلوی دوم نیز مرمت دیگری بر روی بنا صورت گرفت اما سومین مرمت این اثر به مدیریت علی‌اکبر نوروزی و حسین زُمرشیدی مرمت‌کاران آثار تاریخی در دوران جمهوری اول انجام شد.

نکته) کتابخانه امام خمینی در  سال 1379 هم‌زمان با ۲۲بهمن در مجاورت آرامگاه خواجه ربیع افتتاح شد.
نکته) منطقه خواجه ربیع یا همان روستای حسین آباد، محل جنگ نادرشاه افشار و فتحعلی‌خان جد آغامحمد خان قاجار بود.
می گویند در کنار شهرهای نامی و آباد دسکره هایی وجود داشت که پادشاهان و امیران برای خوشگذرانی و گذراندن اوقات فراغت و شکار خود می‌ساختند. چند دستکاه از این کوشک‌ها تاکنون بر جای مانده ولی مورد استفاده آن تغییر کرده مثلاً دسکره‌های جبلیه کرمان (گنبد گبران) و هارونیه طوس … می گویند؛ در زمان های گذشته از آرامگاه خواجه ربیع به همین منظور استفاده می شده است.

مشاهیر دفن شده در آرامستان خواجه ربیع؛
فتحعلی‌خان جد آغامحمد خان قاجار (اعدام و دفن شده) در همینباغ به دستور نادرشاه افشار (روی قبر در حال حاضر پوشانده شده است) سمت راست دفتر آرامگاه
شاعر نورا… میرزا معروف و متخلص به نور فرزند محمداسماعیل قاجار و نوه فتحعلی‌خان
محمدحسن قاجار معروف به حسن سالار، نوه دختری فتحعلی‌خان (پدر آصف الدوله) حاکم خراسان و تولیت وقت آستان رضوی (می گویند برای تهیه مخارج نظامی و ضرب سکه به نام خودش، طلا و نقره حرم رضوی را سرقت کرد)
محمد علی خان قاجار معروف به حسن سالار، نوه دختری فتحعلی‌خان (پدر آصف الدوله) برادر محمدحسن قاجار معروف به حسن سالار (جنازه او و حسن سالار در صفه مقابل ایوان خواجه‌ربیع، مابین شمال و مغرب به فاصله هفت قدمی مزار قرار دارد)
امیراصلان خان قاجار، پسر حسن سالار، مادرش مریم خانم دختر فتحعلی‌شاه است او را هم کنار حسن سالار و عمویش محمدعلی دفن کردند.

پزشک روش بولوَن Roch Boulvin مشهور به پروفسور عبدالله بولون بلژیکی (مسیحی مسلمان شده) جراح و رئیس بخش جراحی بیمارستان شاهرضا
شیخ احمدکافی (تصادف با کامیون ارتش) تدفین وی شبانه انجام شد.

بانو شمس الملوک فرزند محمدحسین فیروز فرمانفرما
میرحسین حسینی فرزند میرزا کوچک خان جنگلی
آیت‌ا… محمدحسین سیبویه
استاد علی اصغر رضایی، خطاط معاصر
کشته شدگان جنگ ظفار .
کشته شدگان اتفاقات سال 1357
کشته شدگان جنگ ایران و عراق
کشته شدگان حادثه منا
کشته شدگان جنگ سوریه
کشته شده امر به معروف؛ فرخ رضا فقیهی فر

شماره تماس (تلفن) تولیت آرامگاه خواجه ربیع  051- 32002245
ساعت کار آرامستان خواجه ربیع؛ درب آرامستان در 6 ماهه اول سال از ساعت 4 بامداد تا 9 شب باز خواهد بود و در 6 ماهه دوم؛ از ساعت 5 بامداد تا 9 شب
ته نویس) این گزارش، بدون اجازه و با افتخار تقدیم می شود به دوست عزیز و بزرگوار آقای رضاسلیمان نوری، بزرگ مرد خراسانی که اگر همراهی و محبت ایشان نبود این گزارش به سرانجام نمی رسید؛ رفیق؛ روح پدر آرام، روانشان شاد
منابع و سرچشمه های تهیه این خبر در اختیار و محفوظ است
گزارشها و نوشته های سفرنویس درباره جنگ ظفار؛
1) گفتگوهای محمدرضا پهلوی با رسانه ها درخصوص جنگ ظفار و اعزام نیرو به کشور عمان .
2) پرچم و نشان ملی عمان .
3) فیلم تپه ۳۰۳ (جانبازان ظفار، جنگ ظفار) .
4) آرامگاه خواجه ربیع (مقبره خواجه ربیع) .
5) تهیه لیست افراد کشته شده در جنگ ظفار .
6) قبرستانی که مهدکودک شد !
کانال خبری تارنمای سفرنویس
کانال اعلام تورهای سفرنویس