حمام کشوریه؛ اولین حمام های نمره تهران، تنها حمام اقلیتهای دینی شهر، تنها حمام تاریخی یهودیان تهران، تنها حمام عمومی دارای تزئینات گچ بری، آئینه کاری، منبت کاری، آهن کاری و … شهر و حمامی پر از داستان های سحر و جادو و روایت باورها و اعتقادات مردم شهر … درباره این حمام بیشتر بخوانید

آدرس حمام کشوریه یا حمام ممتاز، بی نظیر و سلیمانیه؛ استان تهران، شهر تهران، خیایان سیروس (شهید مصطفی خمینی)، فی مابین چهارراه سرچشمه و سیروس، بالاتر از بیمارستان دکتر سپیر، شماره 415 (485 قدیم)
شماره ثبت حمام کشوریه در فهرست آثار ملی ایران؛ این اثر در تاریخ 5 بهمن ماه سال 1398 در فهرست آثار ملی کشور قرار گرفت.
مختصات جغرافیایی ، آب و هوا ، نقشه و … حمام کشوریه یا حمام ممتاز، بی نظیر و سلیمانیه:  E 51″42’08.64  N 35″670’90.90
ارتفاع حمام کشوریه یا حمام ممتاز، بی نظیر و سلیمانیه از سطح دریا: 1148 متر
نامهای دیگر؛ حمام ممتاز، حمام بی نظیر، حمام کشوریه، حمام سلیمانیه، حمام یهودیان، حمام محله، حمام کلیمیان، حمام جهودان

پیرامون نام (وجه تسمیه)؛
حمام ممتاز و حمام بی نظیر؛ به علت اینکه این حمام تنها حمام دوش دار آن زمان بود که دارای تزئینات گچ بری، آیینه کاری و کاشی کاری بود و به همین دلیل به نام حمام بی نظیر شهره شده بود.
حمام یهودیان، کلیمیان، جهودان و محله؛ این حمام تنها حمام دایر یهودیان تهران در دوران پهلوی بود.

حمام سلیمانیه و کشوریه؛ این حمام توسط آقای سلیمان سنه (سليمان سنهي، سلیمان سنه ای) ساخته شد و به یاد همسرش کشور، بخش زنانه آن کشوریه و بخش مردانه آن سلیمانیه نام گذاری شد.
نکته) در داستان های اساطیری قید شده، اولین حمام توسط سلیمان نبی و با کمک دیو اجنه بنا شده است.
دوران و بانی اثر حمام کشوریه؛ آقای سلیمان سنه (سلیمان سنه ای) از یهودیان خیر بود که حمام را در دوران پهلوی دوم بنا کرد.
امکان بازدید؛ به علت متروکه بودن، مهیا نیست و بسته است و صرفا با هماهنگی قبلی با انجمن کلیمیان تهران و یا حضور در در تورهای حمام گردی و کنیسه گردی سایت سفرنویس امکان بازدید فراهم می شود.
کاربری اولیه؛ حمام و میقوه (ته نویس شماره یک)
کاربری فعلی؛ متروکه و غیر فعال
مالک اثر؛ آقای سلیمان سنه
مالک فعلی اثر؛ انجمن کلیمیان تهران

پیشینه و تاریخچه حمام کشوریه یا حمام ممتاز، بی نظیر و سلیمانیه؛
یهودیان تهران در بخشی از بافت تاریخی عودلاجان ساکن بودند، به نام؛ محله و در این محله سه حمام ویژه اختصاصی داشتند؛
حمام عساو در بخش سرچال، حمام ذخرون در نزدیکی کنیسه عزرایعقوب و حمام اسحاق (حکیم باشی) در کوی تکیه رضاقلی خان
با توجه به برخی از تعصبات دینی، یهودیان تنها اجازه ورود به حمام های اختصاصی خود را داشتند که با عنایت به پله های فراوان حمام های قدیمی، امکان حضور و استفاده برای افراد سالخورده و زنان باردار مهیا نبود، براساس تاریخ شفاهی و گفتگو با آقای نورالله درخشان (آخرین مدیر حمام کشوریه) بانو کشور خداداد از اهالی کوچه حاجی کلانتر و همسر آقای سلیمان سنه به علت باردار بودن، تصمیم می گیرد تا در گرمابه نمره سرچشمه (ویژه مسلمین) استحمام کند، که زمان حضور ایشان کمی بیشتر از وقت معمول می شود و سالن دار حمام، با کوبیدن ها ممتد بر روی در و ترس وی، باعث سقط جنین فرزند بانو کشور می شود.

سال 1321 خورشیدی در بهشتیه تهران پس از مراسم تشیع و خاکسپاری خانم کشور خُداد، همسرش آقای سلیمان سنه در مقابل حضار شروع به ایراد سخنرانی می کند؛

یکی از مهمترین خواسته های همسر مرحومم ایجاد یک حمام مدرن در منطقه محله سرچال است. لذا فرصتی است که از عموم پیش کسوتان تقاضا نمایم که دست در دست من نهند تا بتوانیم در محله حمامی مدرن که شایسته جامعه باشد بسازیم، از این رو بنده شخصا آمادگی آنرا دارم که مبلغ پنجاه هزار تومان از سرمایه اولیه آن را تامین نمایم ضمنا هرکسی به فراخورش می تواند در این امر خیر سهیم باشد.

پس از گذشت مدتی هیچکس حاضر به همکاری نمی شود. لذا سلیمان سنه فرزند العازار که به شغل صرافی مشغول بود و نیز سهام دار کارخانه عرق میکده بود تصمیم گرفت که شخصا سرمایه این پروژه را تامین نماید. ابتدا منازلی را در خیابان سیروس از خانم طلا دانش راد و آقای رحمان قصاب خریداری میکند در اوایل کار ساخت، سلیمان سنه ای جهت تسریع در امر ساخت مجبور شد مبلغ180 هزار تومان دیگر از بخش خصوصی وام بگیرد. درنهایت حسب وصیت بانو کشور از همسرش، آقای سلیمان سنه، مبنی بر ساخت حمام ویژه یهودیان، حمام با سرمایه اولیه سلیمان سنه و مشارکت سایر یهودیان در سال 1322 آغاز و بهره برداری از آن در سال 1326 به پایان رسید.

حمام تا زمان حیات آقای سلیمان مشغول به فعالیت بود که در سال 1359 وی در سن 77 سالگی مرحوم شد و مدت کوتاهی حمام، غیر فعال. باتوجه به اینکه آقای سلیمان فرزندی نداشت، مدتی حمام توسط شکرالله خان (پسرخاله آقای سلیمان سنه) مدیریت شد که پس از مهاجرت ایشان به آمریکا، اداره حمام در اختیار شاگرد آقای سلیمان؛ اسحاق خان قرار گرفت و حمام دایر بود.

در اواخر سال 1360 به علت ریزش چاه فاضلاب حمام در خیابان سیروس، حمام کشوریه دوباره غیرفعال شد و با همت آقایان یوسف و نورالله درخشان (مختار سليماني، هارون کدخدازاده، هارون كهن) و حمایت آقای یشایایی و سازمان روشنفکران یهود و مرمت و معماری آقایان بیژن زیوری و صادقی حمام مرمت و آماده بهره برداری مجدد شد.

پس از تشریفات قانونی حمام کشوریه تحت پوشش انجمن کلیمیان قرار گرفت و آقای نوراله درخشان داوطلبانه مسولیت اداره حمام را به عهده گرفت. در اوایل دهه 80 حمام کشوریه به علت کوچ و عدم حضور یهودیان، رونق گذشته خود را نداشت و صرفا در روزهای آخر هفته دایر بود که در نهایت امر در اواخر سال 1381 حمام برای همیشه تعطیل شد.
نکته) لازم به ذکر است در شریعت یهود، پاگیزگی و استحمام از قوانین اصلی شریعت است و گرمابه و حمام از اهمیت ویژه ای در این دین برخوردار است. (ته نویس شماره 2)
داستان های حمام کشوریه یا حمام ممتاز، بی نظیر و سلیمانیه؛
این حمام در زمان رونق و حضور یهودیان در محله، شاهد برگزاری بیشتر جشن ها و اعیاد یهودیان بود، از حمام عروس گرفته تا حمام زایمان اما …
دلاک و کیسه کش بخش زنانه حمام کشوریه، بانو فاطمه شنبه جو (فاطمه شب جو) بود و دلاک بخش مردانه موسی جعفری که هر دو نفر، بخشی از باورها و روایت های شیرین این منطقه و شهر تهران هستند.
براساس باور مسلمین، آب خزینه حمام یهودیان، مشکل گشاست و این نگاه از دیرباز در ذهن مردمان مسلمان شکل گرفته است، شخصی به نام جعفری که فرزند دار نمی شد، پیش بزرگ محل می رود و آن بزرگ توصیه می کند که نذر کن و نام فرزندت را موسی قرار بده تا فرزندت سالم مانده و همسرت فارغ شود، وی چنین می کند و موسی جعفری به دنیا می آید و در طول زندگی همیشه با یهودیان هم نشین می شود و در بخش مردانه حمام کشوریه با کاسه چهل کلید خود، مسئول برآوردن حاجات و رفع مشکلات مسلمین می شود.

یکی از روشهای وی در حمام کشوریه به صورت زیر بود؛
شخص متقاضی، پس از استحمام کامل به نزد موسی خان می آمد و روی دو سکه که از قبل آماده کرده بود، می نشست، به طوری که سکه ها در زیر شصت پا قرار گرفته باشند. موسی خان ابتدا با تشت روحی، از حوض حمام بر روی سر متقاضی آب می ریخت و سپس با کاسه چهل کلید و پر کردن آن با آب استفاده شده از دوشهای حمام و جاری شده به سمت فاضلاب، آبی را بر روی سر متقاضی می ریخت و شروع می کرد به خواندن دعا و باطل السحر و … سپس متقاضی باید بدون خشک کردن خود، ضمن پشت و رو پوشیدن لباسهای زیر، از حمام بیرون می رفت و پس از مدت کوتاهی شخص، صاحب؛ گمشده خویش، همسر آینده خود، کسب و تجارت پر روزی و … می شد. (گفتگو با آقای درخشان)
در بخش زنانه نیز بانو فاطمه (فاطی حمومی) با کاسه چهل کلید خود، دختران را صاحب شوهر می کرد و عروسان را باردار، هوه ها را دلزده و مادرشوهرها را مهربان و شوهرها را بنده و نوکر زنان و بیشترین مشتریان حمام، افرادی بودند که با همین باور و نگاه به حمام مراجعه می کردند. در سال 1381 بانویی طرح دعوی و شکایتی از خانم فاطمه شنبه جو کرد مبنی بر اینکه؛ مبلغ 60 هزار تومان از ایشان اخاذی شده و تاکنون شوهری پیدا نشده، پس انجمن کلیمیان با پرداخت سنوات خانم فاطمه، عذر ایشان را خواستند و حمام برای همیشه تعطیل شد و دختران بدون شوهر باقی ماندند.
بانو فاطمه شنبه جو دلاک حمام کشوریه متولد ورامین بود و ساکن خاک سفید تهران پارس، در اواخر عمر نابینا شد و در نهایت امر در سال 7 آبان سال 1382 مرحوم و در قطعه 299 بهشت زهرا مدفون شد.
یکی دیگر از راه های بخت گشایی در حمام زنانه کشوریه این بود که دختران با آب کاسه چهل کلید در چهارگوشه حمام یهودیان می رفتند و آب روی و صورت خود می زدند تا رویشان گشاده و بختشان باز شود. با وجود گذشت سالها و بسته شدن حمام هنوز هم هستند مراجعینی که سراغ فاطمه خانم و آب خزینه حمام کشوریه را می گیرند.
نکته) درباره بخت گشایی و ادعیه و جادوها و … اینجا را حتما بخوانید
مشخصات معماری و فنی حمام کشوریه یا حمام ممتاز، بی نظیر و سلیمانیه؛

سال 1322 ساخت حمام کشوریه آغاز و در سال 1326 به اتمام می رسد، مصالح به کار رفته در این اثر آجر، تیرآهن، ملات ماسه سیمان، ملات ساروج، سنگ و موزاییک به عنوان عناصر سازنده بنا و تزئیناتی از جمله آیینه کاری و گچبری، رنگ روغن، کاشی کاری، آهن کاری و … به عنوان عناصر تزئینی در بنا به کار رفته است. این بنا مجهز به سیستم آب لوله کشی بوده و سوخت تون حمام کشوریه تا مدتی نفت سیاه و بعد گازوئیل  شد.

ورودی حمام از خیابان سیروس (مصطفی خمینی) است با یک درب چوبی منبت کاری شده 4 لنگه، و کاشی کاری بالای آن و سقفی دارای آئینه کاری (در حال حاضر برای حفاظت از حمام و جلوگیری از سوختگی درب چوبی) دربی آهنی روی آن نصب شده است.

پس از ورود به حمام با سالن انتظار روبروی می شوید که با قبلا با صندلی های آهنی در دو طرف میزبان شما بود، سمت چپ در ورودی پلکانی بود به سمت طبقه بالا برای استراحت کارکنان حمام و در سمت راست میزی چوبی قرار داشت برای حمام دارد با تابلوی معروف در بالای سرش با این عنوان؛

هر که دارد امانت موجود
بسپارد بصندوق وقت ورود
نسبارد، اگر شود مفقود
مدیر گرمابه مسول آن نخواهد بود

در بالای سالن انتظار، هور نوری قرار داشت با تزئینات آئینه کاری و گچ بری و حفاظ های آهنی با نقش ستاره داوود (متاسفانه در مقطعی از زمان در سالهای گذشته تمامی ستاره های آهنی جدا شده و جای آن را قوطی آهنی معمولی گرفت) در سمت راست سالن انتظار 8 اتاقک حمام نمره قرار داشت که دربهای چوبی اتاق های نمره همگی چوبی و منبت کاری شده است.
نکته) براساس گفتگوی های محلی این حمام به عنوان اولین حمام نمره شهر تهران است که هنوز پابرجاست.
در کف سالن انتظار یک حوض کاشی کاری شده، بیضی شکل وجود داشت که در آن همیشه کانادا و پپسی خنک یافت می شد. در انتهای سالن سه درب بود و چند آئینه کاری و گچ بری متفاوت

در مرکز سردر ستاره داوودی قرار داشت که در میان آن عکس تمام قد از آقای سلیمان سنه و همسرش کشوریه بود که شوربختانه در سالهای گذشته این عکس سرقت شد. در پایین این ستاره داوود، اثری منبت کاری وجود داشت از روایت آدم و حوا که این اثر چوبی ارزشمند نیز در همان زمان، سرقت شد.

نکته) تمامی نگاره های دربهای چوبی منتبت کاری شده حمام کشوریه، روایت گر داستانهای تورات مقدس است.
سه درب مقابل شماست، سمت چپ بخش زنانه، سمت راست مردانه و مرکز درب ورود به تون و انبار گازوئیل حمام. هر دو رختکن زنانه و مردانه دارای حوضهایی مستطیل شکل در مرکز و کمدهایی چوبی پیرماون جدارها که متاسفانه کمدهای چوبی در سالهای گذشته تخریب و منهدم شد.

رختکن و بخش زنانه بزرگتر از بخش مردانه است و براساس گفتگوی آقای درخشان در انتهای سالن زنانه یک میقوه قرار داشت که بعدها تخریب شد و در هر بخش زنانه و مردانه 4 دوش قرار داست.

حمام کشوریه که روزگار درخشانی را به خود دیده امروز تک و تنها و مخروبه با درهای آهنی زمختی که هیچ سنخیتی با ساخت و بنای داخل حمام ندارد در مجاورت بیمارستان دکتر سپیر به بوته فراموشی فرو رفته و امید است به زودی به عنوان اولین حمام نمره شهر تهران، اولین و تنها حمام اقلیتهای دینی تهران، تنها حمام یهودیان تهران و … بازگشایی و مورد بهره برداری قرار گیرد و یا تبدیل به موزه تاریخ یهود در ایران شود.

منابع و سرچشمه درباره حمام کشوریه؛
كتاب‌ «تهران‌» کار نصرالله کسراییان و حمیده ذوالفقاری. اطلاعات برگرفته از مرکز تاریخ شفاهی یهودیان ایران
تکمیل همایون ، ناصر، (1395) ، محله کلیمیان تهران ، دفتر پژوهش‌ های فرهنگی
تکمیل همایون، ناصر (1393) ، اودلاجان (عودلاجان) دفتر پژوهش‌ های فرهنگی
کتاب حمام های خاموش (آیین ها و باورهای مردم در حمام های قزوین)
کتاب گرمابه نگاهی به حمام‌های قدیمی ایران از دوره‌ی باستان تاکنون
نقاشی های تاریخی موزه ملی گرجستان و آثار شالوم کوبوشویلی
اطلاعات پرونده ثبتی شرکت مرمت و معماری ایدُور
گشت و گذاری در محله عودلاجان نوشته فرانک عراقی
حمام کشوریه در سایت www.7dorim.com
بخت گشایی در ویکی فقه و دانشنامه حوزوی
کتاب حمام عمومی (در جامعه و فرهنگ و ادب دیروز)
کتاب فرهنگ واره گرمابه .
آرشیو سایت کتاب اول

ته نویسها درباره حمام کشوریه؛
ته نویس 1) اطلاعاتی درباره میقوه Mikveh یا מקווה و همچنین آداب حضور در میقوه .
ته نویس 2) دین یهود و شریعت موسوی، ماهیت کشروت، قوانین بهداشتی وخوراکی نوشتۀ: هاراو یدیدیا اذراحیان و متن دعا و خوادن براخا و برکت و بعد از استحمام

نقاشی اثر معروف “شالوم کوبوشویلی Shalom Koboshvili ” نقاش یهودی قرن نوزده و بیست گرجستان است. او زندگی یهودیان گرجستان را در آثارش به تصویر می کشید. این زنان محجبه که چادر به سر دارند و با آن صورت خود را نیز پوشانده اند زنان یهودی هستند که عروس خانم را با چادر سفید به میقواه (حمام مخصوص یهودیان) می برند. ساز کمانچه و سازی شبیه قوپوز در دستان نوازنده هاست و ظروف غذا و خوراکی در دستان چند نوجوان و شاید در حمام به دست عروس خانم حنا هم می مالیدند. می گویند بعد از خروج عروس از حمام، یهودیان بر سر عروس برنج خشک می پاچیدند.
یهودیان معمولا بعد از هر کار روزانه و روزمره از خدا تشکر می کنند و براخا (برکت و دعا) می خوانند؛ دعای یهودیان بعد از استحمام و عطر زدن این است؛

خوشا به حال ابدی، خدای ما، قدرت تحول و شفابخشی، که همه سخنان بد و بد را پاک می کند و بدن ما را شفا می بخشد.

نکته آخر) این گزارش را بدون اجازه و با افتخار تقدیم می کنم به سرکار خانم مهشید دولت و پدر مادر عزیزشان. شاید مروری باشد بر خاطرات یک عمر زندگی
نکته نهایی و پاسخ به پرسش همه دوستان؛ درب این حمام بسته است و امکان بازدید برای عموم مهیا نیست، اما دوستان علاقمند می توانند در تورهای کنیسه گردی تارنمای سفرنویس، از این حمام بازدید کنند. به امید دیدار همه دوستان علاقمند
اخبار و نوشته های پیشین سایت سفرنویس درباره حمام کشوریه؛
تخریب در کنار حمام کشوریه، 27 خرداد 1394
سرقت منبت کاری حمام کشوریه 23 فرورودین 1395
کانال خبری تارنمای سفرنویس
کانال اعلام تورهای سفرنویس