حمام گلشن (لاهیجان)
حمام گلشن لاهیجان در برنامه بازدیدم بود، البته قبلا گزارشی از حمام گلشن تهران تهیه کرده بودم، شنیده بودم در شهرهای دیگر هم، حمام گلشن وجود دارد، عکسهایی از حمام گلشن لاهیجان در وبگردی هایم دیده بودم، پس قرار بود ؛ یک حمام بسیار زیبا را مشاهده کنم! حمام زیبای گلشن لاهیجان، اما …
اما انگار یک جای کار می لنگید! جداره بیرون حمام گلشن، حالتی نیمه مخروبه داشت و با مرمتی غیراصولی با آجرهای فشاری و تیرآهن 16 دوره جمهوری! نیمه کاره رها و به زباله دانی تبدیل شده بود!
دنبال در ورودی حمام گلشن می گشتم، داخل کوچه را نشانم دادند، جداره حمام گلشن در داخل کوچه با سنگ مرمر سفید، پوشانده شده بود، یک تابلوی زرد کوچک رویش نوشته شده بود حمام گلشن!درب حمام گلشن، متعلق به دهه سوم جمهوری بود!
من کمی گیج شده بودم، مگر قرار نیست من حمام گلشن دوره صفوی شهر لاهیجان را ببینم! عکسهای که در نت و جستجوهایم بود را با خود مرور کردم … گفتم عیبی ندارد، داخلش زیباست!!
حمام گلشن آدرس: استان گیلان، شهر لاهیجان، میدان وحدت (چهار پادشاهان، محله میدان)، ضلع جنوب غربی میدان، خیابان سردار جنگل (حافظ جنوبی سایق) درب کوچه از صلع جنوبی داخل کوچه است.
شماره ثبت حمام گلشن در فهرست آثار ملی ایران : 1442 تاریخ ثبت 24/9/1334 ه خورشیدی
مختصات جغرافیایی ، آب و هوا ، نقشه و …حمام گلشن: E 49″59’53.13 N 37″12’13.83
ارتفاع حمام گلشن از سطح دریا: 7 متر
امکان بازدید از حمام گلشن: قسمتهای از آن، فقط برای آقایان، از ساعت 8 صبح تا 8 شب قابل بازدید است.
میدان وحدت در تقاطع خیابان کاشف غربی و حافظ قرار دارد که نام قسمت شمالی خیابان حافظ؛ شهید کریمی شده و بخش جنوبی هم؛ سردار جنگل. البته به آن قسمت شهر “محله” می گفتند، محله ای که بافت تاریخی شهر لاهیجان از دوران صفوی بوده و تغییرات بسیاری در آن شکل گرفته است. در قسمت جنوب شرقی بقعه چهار پادشاهان قرار دارد و شمال غربی هم مسجد جامع شهر لاهیجان. در شهر این میدان را به نام چهار پادشاه می شناسند، اما کسی به آنجا میدان وحدت نمی گوید!
در پرونده ثبتی حمام گلشن که در سال 1334 تهیه شده فقط همین چند خط نوشته شده؛
این حمام قدیمی که قسمتی از آن در خیابان افتاده است و هنوز به کار است. سربینه و گرمخانه آن بسیار جالب، ستون های سنگی و طاقهای جناقی آن حکایت از قدمت بنا می کند. مصالح اصلی آجر و گل آهک و ساروج است.
عکسهای قدیمی حمام گلشن لاهیجان
دوران و بانی اثر حمام گلشن: در دوره صفوی سنگ بنای حمام گذاشته شده اما در برخی اسناد قید شده است که در دوره فتحعلی شاه بنا و به دستور حاج علی اکبر؛ حاکم شهر لاهیجان ساخته شده. در جایی هم خواندم ؛ میرظهیر الدین مرعشی در کتاب تاریخ گیلان و دیلمستان چنین نوشته : … و در شهر لاهیجان جناب سیادت و حکومت شعاری سید حسن کیاء حمامی ساخته بود …!!! که به نظرم کمی بعید است.
قسمتی از حمام گلشن در سال 1324 در طرح توسعه خیابان حافظ (سردار جنگل) فعلی قرار می گیرد و بخشی از آن تخریب می شود، اما حمام گلشن به کار خود ادامه می دهد تا اینکه زلزله سال 1369 باعث می شود بخشی از طاق ها و ستونهای سنگی حاشیه خیابان، تبدیل به آوار شود، موضوع مرمت حمام گلشن در همان سالها در دستور کار قرار می گیرد اما در سال 1370 به صورت نیمه کاره رها می شود.
مشخصات و معماری حمام گلشن:
حمام گلشن دارای دو سربینه بود، قسمت اول که ورودی های حمام به آن متصل بوده و محل استفاده افراد معمولی و سربینه دوم که کوچکتر و از نظر ارتباط با هوای آزاد و سرد بیرون در امان بیشتری بود، مربوط به افراد ثروتمند. پس از تخریب سال 1324 حمام گلشن، تغییراتی در معماری داخلی حمام برای استفاده از آن بوجود آمد، مثل تبدیل نظافتخانه به سربینه. تفکیک فضاهای آلوده و پاکیزه حمام گلشن، در حالت اولیه به خوبی صورت گرفته.حمام گلشن شامل دو بخش عمومی مردانه و زنانه بود و دارای سه بخش سربینه، میاندر و گرمخانه با طاقهای جناغی چشمگیر!
حمام گلشن بخاطر مرطوب بودن محل، بالا تر از سطح زمين ساخته شد و جهت آبرساني از چاه استفاده مي كردند. چاهی 10 متری در کنار حمام گلشن که توسط يك نفر آب آن به كمك چرخ چاه کشیده و در داخل يك حوضچه ريخته و از آنجا به مخازن مختلف هدايت مي شده.می گویند حمام گلشن دارای کتیبه بوده، می گویند حوض سنگی داشته، می گویند ازاره های آن کاشی هفت رنگ داشته و … خلاصه حمام گلشن قبل از تخریب نزدیک به 800 متر بوده و در حال حاضر مساحت آن 645 است.
از داخل کوچه که وارد حمام گلشن می شوید، همان ابتدا میز مسئول حمام در سمت راست و کمدهای تعویض لباس را روبروی خود می بینید. با کلی جعبه نوشابه شیشه ای! آخر نوستالوژی!!
دست چپ را که ادامه دهید فضایی با طاق جناغی را پیش رو دارید، در انتها، پرده ای قرار دارد که شما از آن وارد راهروی می شوید که سمت چپ راهرو اتاقکها تبدیل به محل دپوی ضایعات شده و سمت راست سرویس بهداشتی.
کف حمام با موزاییک و بخشی هم با سنگ مرمر نامرغوب، مفروش شده، ازاره دﯾﻮارﻫﺎی ﺟﺎﻧﺒﯽ ﺗﺎ ارﺗﻔﺎع 180 ﺳﺎﻧﺘﯽﻣﺘﺮ با کاشی سفید، ﮐﺎﺷﯽﮐﺎری ﺷﺪه، سقف هم پر شده از لوله های آب سرد و گرم که لذت دیدن طاقهای جناغی را از شما می گیرد. در انتها، چند دوش را می بینید.
نکته دوم) پیرمردی بی خیال از پیرامونش بدون هیچ پوششی در حال استحمام بود، یالله و سلام و … ما هم کارساز نشد، همه می روند در شهرهای نودیسم ما در لاهیجان ….!
از کنار دوشها به صحن اصلی حمام گلشن می رسید که با سقفی گنبدی، وسیع ترین قسمت حمام گلشن محسوب می شود. ﮔﻨﺒﺪ در ﺣﺪود 8 ﻣﺘﺮ ارﺗﻔﺎع دارد و ﺣﺒﺎبﻫﺎﯾﯽ ﺑﺮ روی آن ﮐﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪه ﮐﻪ ﻧﻮرِ داﺧﻞِ ﺣﻤﺎم را ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ.
در ﻓﻮاﺻﻞ ﻃﺎقﻫﺎی ﺟﻨﺎﻗﯽ و دﯾﻮارﻫﺎی ﺟﺎﻧﺒﯽ، ﮔﻨﺒﺪﻫﺎی ﮐﻮﭼﮑﯽ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﮐﺎﺳﻪﺑﺮﮔﺮدان ﺑﻪ ارﺗﻔﺎع ﺣﺪود 3/5 ﻣﺘﺮ، ﻓﻀﺎی ﻓﻮﻗﺎﻧﯽ را ﻣﺴﻘّﻒ ﻣﯽﺳﺎزد.
نکته سوم) مردی کارتن خواب در این صحن زیبا بر روی تخت، به خوابی خوش فرو رفته، پیرامونش پر است از لباس کهنه و مندرس، کفشهای لنگه به لنگه، سرنگ و … دلت می گیرد!
در ﺷﻤﺎلﺷﺮﻗﯽ ﺻﺤﻦ، دو ﻫﺸﺘﯽ وﺟﻮد دارد. اﺿﻼع ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻫﺸﺘﯽﻫﺎ ﺣﺪود 4/5 ﻣﺘﺮ و ارﺗﻔﺎع ﮔﻨﺒﺪ آنﻫﺎ، 5/5 ﻣﺘﺮ اﺳﺖ. در ﺿﻤﻦ در دﯾﻮارﻫﺎی ﻫﺮ ﺿﻠﻊ، ﻃﺎقﻧﻤﺎﯾﯽ ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﯽﺧﻮرد. ﮐﺎﻧﺎل ﮐﻮﭼﮏ ﺑﺎ ﺷﯿﺎری، آب ﻣﺼﺮفﺷﺪه دوشﻫﺎ را ﺑﻪ ﺻﺤﻦ ﺣﻤﺎم ﻫﺪاﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ. در ﺟﻨﻮب ﻫﺸﺘﯽ دوم، ﺧﺰاﻧﻪ ﯾﺎ ﻣﺨﺰن آب ﮔﺮم ﻗﺮار دارد.صحن اصلی حمام گلشن دارای 10ستون سنگی است که متاسفانه ستونها زیر پوشش چند لایه رنگ ، رخ و نمایی ندارد.
دلت می گیرد، جداره ها توسط معتادان با دهلیزهای تخریب شده، حمام قاجاری تبدیل شده به محل دپوی زباله، جداره بیرونی ویران و …، حمام در حال تخریب فرسایشی است، این بار نه زلزله ای در کار است و نه و توسعه خیابان، فراموشی است، که باعث ویرانی است.
در خروجی حمام دو مرد از تو می خواهند که از آنها عکس بگیری، بالای سرشان را که نگاه می کنی تصاویر مردان قدیم را می بینی که آنها هم فراموش شده اند، راستی فراموشی خوب است با بد!!
ته نویس اول) این گزارش با لطف و مهر استاد عزیز رضا خوشدل راد و دوستان بزرگوار ایشان تهیه شده است.
ته نویس دوم) گزارش و عکسهای تخریب اولین حمام ثبتی استان گیلان، قدیمی ترین حمام استان گیلان (دوران صفوی) و تنها حمام ثبتی شهر لاهیجان را در اینجا بخوانید.
ته نویس سوم) گزارش تخریب حمام گلشن به لطف دوستان در خبرگزاری های ایسنا، مهر، ایسکانیوز و … درج شده است
ته نویس چهارم) نوشته های بیژن نجدی در خصوص حمام گلشن به عنوان مکان داستان را می توانید در اینجا بخوانید. 26 آبان 93
اسناد ثبتی فهرست آثار ثبتی ملی ایران در سازمان میراث فرهنگی
صدا و سیمای مرکز گیلان، حمام گلشن لاهیجان
تارنمای شهرداری لاهیجان
همسفران
با ما همسفر باشید
سلام خان خوبی ببخشید که دیر به دیر بهتون سر میزنم مشغله کاری نمیگذاره عکسهای سفرمون گذاشتم حوصله داشتی یه سر بزن وازمون انتقاد کن
شهریار: سلام بر شما، از حضورتان در سفرنویس خوشحالم
این نوشته های پرونده های ثیتی هم حکایتی داره
باید دوباره نوشت از اون چیزی که امروز هست و نیست…
ممنون شهریار سفرنویس
شهریار: محمد، واقعا عالی نوشتی آنچه هست و نیست!!!!!! خیلی چیزها دیگر نیست!!
سلام شهريار عزيز
روزهاي زيباي پاييزيت بخير
متاسفم براي تخريب اين بناي تاريخي
نمي دونستم كه حمام گلشن در خيلي از شهرها هست. شهر ما (لنگرود) هم يكي از اينها داره (يا شايد هم داشت!).
سپاس فراوان
شهریار: بله داشت ، الان نمی دونم داره یا نه در گزارش حمام گلشن تهران به آن اشاره کرده بودم
ته نویس: گزارشی کامل، از آثار ملی که نام گلشن دارند در اینجا قرار داده شده
مطلب ارسالی شما به زودی منتشر خواهد شد دوست بزرگوار. متشکریم که سایت لاهیجان را محرمی برای مطالبتان دانستید.
شهریار: امیدوارم این نوشته ها تلنگری باشد، برای مرمت و نگهداری این مکان
سلام شهريار جان.يك جاي كار مي لنگه را خوب آمدي
شهریار: سلام رفیق
سلام
از پلان حمام معلومه که این حمام یکی از بزرگترینها بوده ولی متاسفانه اصلا حال و روز خوبی نداره ..ممنون از گزارش.
شهریار: سلام بر شما، بله مساحتی حدود 650 متر دارد !
با سلام و تشکر از مطالب زیباتون
لطفا گزارشی از حمام تاریخی پیرسرا در رشت را هم تهبه نمایید شاید رسیدگی شود و کاشی کاری های ارزشمند احمدشاهی سر در حمام بیش از این آسیب نبیند
شهریار: سلام بر شما و سپاس از عکسهای ارسالی، به زودی سفری خواهم داشت به رشت و البته منتظر عکسها و گزارش شما می مانم
درود بر شما ؛ بسیار گیرا بود ؛ آفرین !
راستی میدونید که آیا شهر ما ، کاسپین هم حمّام گلشن داره یا نه ؟ چون من نمیدونم خودم .
شهریار: سلام بر شما، سرای و کاروانسرای گلشن دیده بودم، اما حمام … نمی دانم !!
ته نویس: گزارشی کامل، از آثار ملی که نام گلشن دارند در اینجا قرار داده شده
مثل همیشه عالی. این مسئولان فکور میتونن این حمام را تعمیر و مرمت کنن و بدن همون کارتن خوابا توش بخوابن یا اگه به کارتن خوابها هم واگذارش کنن، از اینی که الان هست، بهتر خواهد شد.
شهریار: با نظرت خیلی حال کردم، محمد خان باور کن ، اگر قرار باشد آنها نگهداری کنند، بهتر به این عمارت می رسند،
جناب شهريار …. مي دانيد 3-4 تا از اين حمام ها با همين شكل و قيافه هنوز هم توي شهر ما فعال هستند ؟؟؟
شايد گزارشي تهيه كردم تا قبل از اينكه آنها هم تعطيل شوند …..
شهریار: شما لطف می کنید ، اگر من را هم در جریان گزارش قرار دهید
درودی دوباره ؛ آره من سرای گلشن رو رفتم ؛ جای بسیار زیباییه .
شهریار: سلام بر شما
درود جناب شهریار
خسته نباشید
حتی دیگه این اسم ” گلشن” هم بهش نمی خوره
در سی سخت هم یک حمام خیلی قدیمی بوده که سالها پیش خرابش کردند
خیلی از قدیمی ها حسرت می خورن وقتی یادش می افتن
ویرانی ویرانی و ویرانی …………..
شهریار: سلام بر شما، این تخریب واکنش جامعه است به نابخردی مدیران
ته نویس: گزارشی کامل، از آثار ملی که نام گلشن دارند در اینجا قرار داده شده
من یادمه سر تغییر کاربری حمامها این بحث به وجود اومد که تغییر کاربری به رستوران سنتی…یعنی تغییر فضای مرطوب به خشک باعث رشد یه سری باکتری می شه و اون موقع پیشنهاد رو تبدیل آب درمانی بود
شهریار: به نظر خود من حمام بهترین گزینه است، حتما نباید قهوه خانه و رستوران سنتی باشد، خود حمام به اندازه کافی سوژه ای است برای کسب درآمد
راستی یه خانه گلشن تو یزد داریم که الان شده هتل لاله
شهریار: بله، به زودی گزارشی درخصوص تمام حمام های گلشن سرزمین ایران می نویسم
ته نویس: گزارشی کامل، از آثار ملی که نام گلشن دارند در اینجا قرار داده شده
جالبه کاشمر هم حمام گلشن داشته
حمام امین
حمام حاج آقاجان
یک حمام دور فلکه مرکزی بوده که حالا غرفه های حمام و سربنیه اش تبدیل به مغازه شده
از تصاویر شما که گذشته را برای اینده نگه می دارد متشکرم
شهریار: سپاس از شما، به زودی گزارشی از فهرست حمام های گلشن ایران خواهم نوشت
ته نویس: گزارشی کامل، از آثار ملی که نام گلشن دارند در اینجا قرار داده شده
تشکر و قدردانی.
شهریار: سپاس از نگاه شما
خوش بحال شماها که آزادین و همسفر دارین و میتونین سفر برید
امیدوارم همیشه سفرهاتون بی خطر باشه و خوش بگذره
شهریار؛ البته زیاد هم آزاد نیستیم و بزگترین مشکل سفرهای ما ، زمان است
همسفر و جاده و … پیدا شدنی است
سپاس از آرزویتان
مهرتان افزون
شهریار
درود بر همتون
[گل]
شهریار: درود بر شما
سلام سلام،با هم بنویسیم.آبان ماه
[نیشخند]
امید به دیدار
شهریار: به امید دیدار شما و کتابها
درود بر شهریار عزیز
با اینکه قبلا با این حمام قدیمی آشنا بودیم و از نزدیک دیدیمش اما توصیف زیبای شما با اون عکسای قشنگ حسابی ما رو سورپرایز کرد.
موفق باشی
شهریار: شما لطف دارید نسبت به حقیر، راستی شما لاهیجانی هستید!
باسلام و احترام
آقای شهریار بله تو شهر ما یعنی قزوین حمام گلشن وجود داره.
شهریار: سلام بر شما
لطف می کنید اطلاعات بیشتری در این خصوص بدهید، سپاس
وقت بخیر
این حمام واقع در خیابان کوروش قزوین بود. اسم کوچه خاطرم نیست. اگر بشه میرم و پیگیر جزییات میشم.
شهریار: وقت شما خوش، یعنی الان این حمام نیست!!!
بله وجود داره جناب شهریار.منتهای مراتب شرایط خوبی فکر نمیکنم داشته باشه.. بنده پیگیر میشم و خبرشو بهتون میدم.
شهریار: مشتاقانه منتظر اطلاعات شما هستم و اگر شد برنامه ریزی برای سفر، البته به مهر شما
بله به روی چشم…
شهریار: چشمتان سلامت