این روزها مهم ترین خبری که در حوزه میراث می شنویم موضوع جام شیردال ، گریفون ،‌ تکوک (ریتون) و … یا در نهایت «جام دوستی» است که از طرف دولت آمریکا به هئیت همراه رئیس جمهور تقدیم شد ، ‌حال بهتر آن است که بدانیم این جام شیردال در کجا کشف شده است ، غار کَلْماکَرّه Kalmakarrah غاری که در سال 1368 به صورت اتفاقی توسط یک شکارچی شناسایی و غارت آن شروع و در پاییز همان سال توسط نیروهای نظامی دستگیر شدند، غاری که از همان سال مورد کاووش سازمان میراث قرار گرفت اما … در سال 1384 یعنی پس از 16 سال در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت، غاری که به عنوان ششمین گنجینه باستان شناسی جهان معرفی شده و کماکان بدون نگهبان رها شده و در اختیار حفاران است.
غار کلماکره موصوف در استان لرستان و در شهرستان پل دختر و بر سر راه روستای دره باغ قرار دارد . غار کلماکره در جنوب روستا در کوه مله Maleh در ارتفاع 550 متری از سطح دشت قشلاقی دره باغ و 1270 متری از سطح دریا واقع شده ، دهانه غار کلماکره تنها از چند متری آن قابل مشاهده است و برای رسیدن به آن باید 2 ساعت کوهپیمایی و 10 فرود در دره داشته باشیم.
کلماکره از سه کلمه جداگانه “کل” ، “ما” و “کره” تشکیل یافته است ، “کل” در گویش مردم لرستان نوعی حیوان حلال گوشت کوهی با شاخ های کمانی رو به بالا و نرینه بز کوهی است (پیکره ها و ریتون های به دست آمده نقره ای در این غار به شکل بز کوهی فراوان است)
کلمه “ما” با توجه به مفهوم محلی به صورت پسوند “مان” به معنای ماوا و مکان و محل استقرار به کار برده می شود . ترکیب این دو کلمه به معنای ماوای بز کوهی قلمداد می شود . گویا یک شکارچی محلی در تعقیب یک بز کوهی به این غار پر ماجرا دست یافته است. کلمه “کره” نام درختی است مشابه درخت انجیر و ظاهرا تفاوتی با آن ندارد فقط میوه آن نامرغوب و غیرخوراکی است که در بدو ورود به غار قرار داشته که در حال حاضر خشک شده است. در مجموع می توان نتیجه گرفت که کلماکره به معنای “ماوای کل و درخت انجیر است یا به تعبیری روشن تر خصوصیات غار را نشان می دهد.
غار کلماکره به صورت کاملا تصادفی توسط یک شکارچی محلی در بهار سال 1368 شمسی کشف گردید و از آن پس مورد تعرض قرار گرفت و غارت شد.
به دنبال کشف غار کلماکره گزارشاتی به دست آمد که منجر به کشف و ضبط مجموعه ای ارزشمند از اشیاء تاریخی و فرهنگی از وابستگان شکارچی گردید. اولین اشیاء ضبط شده توسط کمیته انقلاب اسلامی پلدختر عبارت بودند از : ماسک طلایی از چهره انسان ، سه عدد گوش کوچک حیوان از جنس نقره ، سه عدد گوش بزرگ حیوان از جنس نقره ، دو عدد میله فلزی منحنی داس مانند ، سه قطه شمش نقره و …
البته آثاری دیگری نیز منسوب به غار کلماکره توسط قاچاقچیان به خارج کشور منتقل شد که در پس این خروج گروه های مختلفی از دلالان ، جاعلان و حفاران وجود داشت که غار را به ویرانی کشاندند، بسیاری از اشیاء به خارج از کشور راه یافت و تعدای از آنها در قالب یک نمایش ویژه در نیویورک ، لس آنجلس ، لندن و وین در معرض دید عموم گذاشته شد. آثار مکشوفه از این گنجینه بزرگ پراکنده گردیدند و اکنون در موزه های شهرهای بزرگ آمریکا ، انگلستان ، سویس ، فرانسه و ژاپن به نمایش در آمده اند .تعداد قابل توجهی از این اشیاء توسط یک تاجر عتیقه که سالیان دراز با باستان شناسی ایران درگیر بود ، گرد آمد و آنها را در کتابی تحت عنوان «گنجینه کوه ها وهنر مادها» در لندن به چاپ رساند. در چند سال قبل برخی از اشیاء این مجموعه توسط گالری هنر عتیقه فنیکس Phoenix که در ژنو و نیویورک دفتر دارد ، خریداری شد.البته قسمتی از این گنجینه اعظم با تلاش مقامات مسئول ضبط و در مالکیت موز های خرم آباد ، و موزه ملی ایران ، تبریز و ایلام قرار گرفت.
در تیر ماه 1371 خورشیدی رسول بشاش پژوهشگر ایرانی ماموریت یافت که تعدای از کتیبه های اشیاء منسوب به غار کلماکره را مورد مطالعه قرار دهد. وی موفق گردید برای اولین بار نام یک خانواده سلطنتی گم شده و یک سرزمین ناشناخته را معرفی نماید. وی در یادداشتی مقدماتی به نام 22 شخص برخورد کرده که 4 تن از آنها عنوان شاهی دارند . قرائت کتیبه ها نشان می دهد ، که اشیاء متعلق به سرزمین سمتی (ساماتوره) بوده و بنیانگذار آن پادشاهی به نام «آمیریش» فرزند «دابالا» می باشد. این گنجینه به خوبی ثروت فوق العاده این سلسله محلی را آشکار می سازد.
بنابراین ، شاهان «سمتی» که از کتیبه های موجود بر روی اشیاء غار کلماکره شناخته شده اند ، احتمالا قلمرو کوچک قبایلی را در جنوب لرستان فرمانروایی می کردند. این منطقه ممکن است مستقیما تحت کنترل شاهان ایلامی در تمام دوران نئوایلامی نبوده باشد ، هر چند رابطه گسترده بین مراکز شهری قدیم  همچون شوش و مناطقی که در آن غلبه داشته وجود داشته است.
علی ای الحال با توجه به اهمیت بررسی و کاووش غار کلماکره در تاریخ 22 آذر ماه سال 1368 گروهی باستان شناس با همراهی هئیت کوهنوردی از غار بازدید و گزارشی از مشاهدات و نقشه تهیه گردید. که این گزارش به همت سید محمود موسوی مدیر پژوهشهای باستان شناسی وقت سازمان میراث فرهنگی درخصوص اهمیت والای غار و حفاظت از آن در برابر  هجوم سوداگران به سازمان ارائه شد.
پس از دو سال و نیم در خرداد 1371 هیاتی به سرپرستی نصرت الله معتمدی به غار اعزام و 35 روز در این غار فعالیت نمودندکه گزارش این هیات نیز قابل توجه است:

” …. وجود هزاران قوطی کنسرو ، کمپوت و … در سراسر غار و در اعماق دور پراکنده شده اند عملا امکان کاربری از وسائل  نشان دهنده فیزیکی «د.دکتور» را غیر ممکن ساخته است …. به هر حال دستیابی بر آثار و اشیاء باستانی با معیارهای موجود و ضوابط باستان شناسی در چنین محوطه ای طی یک سال گذشته میسر نگردید …»

کاووش های بعدی از اول آبان ماه 1372 تا آذر ماه به سرپرستی معتمدی انجام شد که گزارش بیشتر در خصوص سفالینه های موجود و کشف شده در غار بود. غاری که به عنوان یکی از شش گنجینه بزرگ کشف شده در جهان می باشد. گنجینه ای که خزانه یا بانک سلطنتی «ساماتی» ها بود.
برخی نیز معتقدند این اشیاء احتمالاً در خزانه دولت هخامنشیان در شوش نگهداری می شده است. تا اینکه در زمان حمله اسکندر به ایران این گنجینه به کوه‌های پلدختر منتقل شد و چهار نگهبان مخفیانه از این گنج محافظت می کردند تا اینکه بر اثر گذر زمان هر چهار نفر بر اثر مرگ طبیعی مردند. که البته این نظریه قابل اطمینان نبوده و تنها زاییده اذهان و … می باشد.
شاهین کمالی، مدیر روابط عمومی هیات کوهنوردی و صعودهای ورزشی استان لرستان نیز ضمن ابراز ناخرسندی از وضع موجود غار اعلام کرد ، متاسفانه در سال های اخیر به علت عدم رسیدگی به وضعیت غار و حراست از این گنجینه ، غار توسط تاراجگران در حال تخریب است و برخی از این تخریب ها با دینامیت و باروت انجام می شود و غارتگران با سودای پیدا کردن گنج در حال تخریب این غار هستند
وی اشاره کرد غار موصوف جدای از موضوع باستان شناسی ، غاری است طبیعی از نوع آهکی کرتاسه و زمین ساختی tectonic که در این چپاول آسیب زیادی به چکیده و چکاننده آن وارد شده است. و این غار با تمهیدات لازم می تواند به قطب گردشگری طبیعی و باستان شناسی پلدختر تبدیل شود.
در نهایت امر این غار پس از چندین سال در چهارم مرداد ماه 1384 خورشیدی در فهرست (سیاهه) آثار ملی با شماره 13119 ثبت شد. غاری که هنوز بوی باروت از آن به مشام می رسد و هنوز هم نگهبانی برای آن در نظر گرفته نشده است.

گزارش: شهرام شهریار (سفرنویس) عکس: شاهین کمالی

حق استفاده از این مطلب متعلق به روزنامه فرهیختگان است و هرگونه دخل و تصرف در آن پیگرد قانونی دارد.
گزارش کامل غار کلماکره را در اینجا بخوانید.

کانال خبری تارنمای سفرنویس
کانال اعلام تورهای سفرنویس