کاروانسرای ملک
کاروانسرای ملک ، اولین کاروانسرای شهر زاهدان ، شاید با شنیدن کلمه اولین ، در ذهنتان تصویر سازی کنید که مطمئنا کاروانسرای ملک به عنوان اولین کاروانسرای یک شهر ، به بهترین نحو نگهداری می شود و کاربری مناسبی برای کاروانسرای ملک در نظر گرفته شده است اما …. اما خواندن داستان این کاروانسرا که 5 سال بیشتر از ثبت آن در فهرست آثار ملی نمی گذرد برایتان جالب است ، البته داستانی دردآور!!
آدرس کاروانسرای ملک: استان سیستان و بلوچستان ، شهر زاهدان ، خیابان امام خمینی ، از شرق به خیابان کفعمی ، از شمال به خیابان حافظ و از غرب به کوچه فردوسی
شماره ثبت در فهرست آثار ملی ایران : 22253 تاریخ ثبت 27/12/1386 ه خورشیدی
مختصات جغرافیایی ، آب و هوا ، نقشه کاروانسرای ملک و … : E 60″52’22.27 N 29″29’48.17
ارتفاع از سطح دریا : 1377 متر
دوران و بانی اثر : اوایل پهلوی اول ، توسط آقای ملک شفیع تبعه پاکستانی ساکن شهر زاهدان
پیرامون نام (وجه تسمیه) : با توجه به اینکه کاروانسرای ملک توسط آقای ملک شفیع بنا شده بود ، به کاروانسرای ملک شهره شده است.
امکان بازدید : به علت تخریب نزدیک به 100% کاروانسرای ملک چیزی برای مشاهده وجود ندارد!!
اپیزود اول کاروانسرای ملک ؛
حدودا 80 سال قبل که چند سالی بیشتر از شکل گیری شهر زاهدان نمی گذشت و در اوایل دوران پهلوی اول ، شخصی به نام ملک شفیع که می گویند از تبعیدیان پاکستانی به شهر زاهدان بود در زمینی نزدیک به 3200 متر کاروانسرای ملک را به عنوان اولین کاروانسرای شهر زاهدان بنا نمود . با توجه به عدم استفاده از کاروانسرای ملک در سالهای اخیر و کلا عدم بهره برداری از کاروانسراها مدتی کاروانسرای ملک به عنوان انبار قند و شکر استفاه شد تا اینکه …. وراث آقای ملک، اعیانی کاروانسرای ملک را به تعاونی مسکن تامین اجتماعی واگذار می کند.
نکته اول: معمولا عرصه املاک در ایران به غیر ایرانی واگذار نمی شود و عرصه کاروانسرای ملک در اختیار شهرداری منطقه یک زاهدان بود.
اپیزود دوم کاروانسرای ملک ؛
کاروانسرای ملک در سال 1386 در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت و اعضاء تعاونی مسکن تامین اجتماعی پس از آنکه متوجه می شوند کاربری کاروانسرا اداری است و نه مسکونی و به خیال آنکه با تخریب کاروانسرای ملک ، پرونده را از ثبت خارج می کنند ، اقدام به تخریب 30% کاروانسرای ملک نمودند ! اما نتیجه ای حاصل نشد و در آن زمان ملک را به مزایده گذاشتند و تعاونی مسکن علوم پزشکی در مزایده برنده و کاروانسرای ملک را خریداری کرد!! و آنها هم شبانه در تاریخ 26 تیر ماه 1387 60% درصد دیگر کاروانسرای ملک را تخریب کردند !!!
نکته دوم: نمی دانم این دو تعاونی مسکن برای تخریب یک اثر ملی به نام «کاروانسرای ملک» جریمه شدند یا خیر !!! اما برایم سوال پیش آمد که آیا همان زمان سازمان میراث نمی توانست در مزایده شرکت کند و کاروانسرا را خریداری کند !!!!
اپیزود سوم کاروانسرای ملک ؛
خوب حالا مردم مانده اند و یک اثر ملی به نام کاروانسرای ملک که وجود خارجی ندارد و یک مخروبه ای است برای تجمع معتادین و یک زباله دانی و توالت عمومی بدون آب برای ولگردان که حجره های باقی مانده در آتش تهیه شده از معتادان در حال از بین رفتن است ، پس در آذر ماه 1389 ه خورشیدی 40 میلیون تومان برای مرمت ، آواربرداری ، دیوار کشی پیرامون کاروانسرای ملک و … در نظر گرفته می شود.
نکته سوم: در بازدید نوروزی من در سال 1391چیزی به عنوان مرمت اثر مشاهده نمی شد ، نمی دانم شاید من متوجه نشدم!
اپیزود چهارم کاروانسرای ملک ؛
در سال 1390 ه خورشیدی مبلغ 600 میلیون تومان اعتبار برای کاروانسرای ملک اعتبار تخصیص داده شد و قرار شد کاروانسرای ملک پس از مرمت تبدیل به بزرگترین بازارچه صنایع دستی شرق ایران شود ! اما سازمان میراث اعلام نمود این مبلغ تنها برای خرید در نظر گرفته شده و مبلغی برای مرمت باقی نمانده !
نکته چهارم : تنها کاری که برای مرمت (البته اگر بشود اسمش را گذاشت مرمت) دیوار چینی و گل اندود کردن پنجره های ورودی به اتاقها و البته کمی هم بهسازی درب ورودی کاروانسرا است !!
اپیزود آخر کاروانسرای ملک ؛
در نهایت کاروانسرای ملک ، کاروانسرای که به عنوان اولین کاروانسرای ساخته شده در شهر زاهدان بود ، پس از ثبت ویران شد ، بعضی اوقات فکر می کنم اگر کاروانسرای ملک ثبت ملی نمی شد ، شاید حال روزش بهتر از این بود ، شاید …….
مشخصات و معماری کاروانسرای ملک:
کاروانسرای ملک در زمینی مستطیل شکل در ابعاد حدودی 51 در 58 متر با زیربنای کلی 1655 مترمربع احداث شده بود ، دروازه ورودی کاروانسرای ملک در میانه ضلع غربی در خیابان کفعمی با نمای آجرکاری و یک طاقنما در هر طرف دروازه با سقف چوبی و تزئینات آجرکاری در حاشیه فوقانی ساخته شده بود که شما را به حیاط مرکزی رهنمون می کرد، کف حیاط با سیمان مفروش ده بود و دیوارهای بنا با آجر و در برخی موارد با خشت بنا شده بود.
در مجموع 29 اتاق جهت استراحت مسافرین در کاروانسرای ملک در نظر گرفته شده بود که در ضلع شمالی کاروانسرا 9 اتاق تو در تو با ابعاد مختلف از 8 متر تا 20 متر بوده و این اتاقها با سقف گنبدی و طاق ضربی دارای و دارای طاقچه و طاقنما بوده و دربهای آن چوبی بوده که خوشبختانه 3 اتاق هنوز پابرجاست ، البته بدون دربهای چوبی!
ضلع شرقی حیاط دارای 13اتاق در امتداد یکدیگر با تزئینات آجری بنا شده و آجرهای به کار فته در این تزئینات به صورت خفته و راسته به کار رفته بود و ابعاد برخی از اتاقها به 40 متر نیز می رسید که البته تنها چند ستون از چند اتاق باقی مانده! ضلع جنوبی حیاط نیز دارای 5 اتاق با سقف گنبدی که فضای داخلی آنها با گچ و کاهگل اندود شده بود.
در ضلع غربی کاروانسرا نیز 12 اتاق در امتداد یکدیگر که همه سقف گنبدی داشتند بنا شده بود که هم به سمت بیرون پنجره داشتند و هم به حیاط و مصالح عمده بکار رفته در کاروانسرای ملک آجر ملات کاهگل و گچ بوده.
نکته پنجم : کاروانسرای ملک تنها کاروانسرایی نیست که به نام «ملک» شهره است ، در تخته فولاد شهر اصفهان کاروانسرای به نام «کاروانسرای ملک» وجود دارد ، در خیابان شریعتی شهر رشت نیز کاروانسرای ملک موجود است و یک کاروانسرا به نام «کاروانسرای ملک –برقی» در محله طماقچیهای شهر کاشان بنا شده است.
ته نویس: این مطلب را بدون اجازه و با افتخار تقدیم می کنم به دوست عزیز و بزرگوارم جناب آقای محمد گائینی و همسر محترمشان که هم در دادن اطلاعات قبل از سفر به استان سیستان و بلوچستان کمک حقیر کردند و هم بزرگواری های فراوان ایشان در حق من
منابع و سرچشمه ها:اسناد ثبتی سازمان میراث فرهنگی و …
پایگاه خبری عصر هامون 1 و 2
گپ و گفت با افراد خونگرم زاهدان
همسفران
با ما همسفر باشید
گزارش جالبی بود جناب شهریار
ممنون از تقدیمی زیباتون به ما!
شهریار: اختیار دارید ،من از همسرتان بسیار آموختم
چه سرگذشت غم انگیزی
طبق معمول همه چیز نیمه کاره است!
سپاس فراوان برای تمام لطفی که دارید
من که کاری نکردم
ماشالا شما خودتون یک منبع اطلاعاتی قوی هستید
به امید دیدار به زودی
شهریار: شما بزرگوارید ، فقط خواستم کمی از الطاف شما را جبران کرده باشم
به امید دیدار و همسفر شدن با شما هستم
سلام به شما
بسیار دردناکه و از این دردناک تر تکرار چنین حوادث غریبی در کشور ماست…
یک مطلب به اشتباه نوشته شده:
تخته فولاد شهر اصفهان که باید باشه: تخت فولاد که نام قبرستان قدیمی در اصفهان است و قدمت آن از قرن چهارم هجری است.
ازتون ممنونم همیشه تازه و بکر…
شهریار: سلام بر شما ، متاسفانه داریم به این خبرهای تخریب و … واکسینه می شویم
سلام شهريار جان
باز با اين مطالب داغ دل ما تازه شد ولي خوشحاليم كه بالاخره چهارديواري بنا سالم است و قرار است درآينده بازسازيهاي بيشتري روي اين بنا صورت بگيرد.
راستي يه مدتيه ديگه به ما سر نميزني برادر؟
موفق باشيد و پيروز
شهریار: سلام و درود، اختیار دارید ، اگر نوشته های وبلاگ شما را نخوانیم ، روزمان شب نمی شود
ساقی گر نگفته جامم دادی معلوم شود که ابرو دارم من.
سلام شهریار عزیز امیدوارم مثل نامت نامدار باشی.ممنون که لینکم کردی .وظیفه ما بود زوتر برای اغتبار وبلاگمان خودمان سفرنویس را لینک میکردیم.
من کاملا با سبک و سیاق شما اشنام و در جلساتی که در انجمن برگزار کردید تلمذ کردم.سوالات و یاری رسانی هایی از شما میخوام که در موقعیت خودش ابراز میکنم.
غبار راه همه گردشگران واقعی
شهریار: سلام و درود، از اظهار لطف صمیمانه شما نسبت به حقیر بی نهایت سپاس گزارم
به امید همسفر شدن با شما و آموختن در کنار شما
یکی داستان است پر آب چشم…
شهریار: آقا چرا دست به کیبورد نمی شوید و وبلاگ را به روز نمی کنبد
سلام
گزارش و تصاویر خوبی بود. ممنونم.
کاش لااقل روی زمین متری 187,500 تومانی اش مدرسه ای، دانشگاهی، آسایشگاهی … چیزی بسازند! البته چون آن جا زاهدان است و زمین خالی خدا بی نهایت، حتماً ترجیح می دهند یک جای صاف و صوف تر این ها را بسازند و صورت زشت کاروانسرا تا ابد برای خودش بماند.
شهریار: سلام ، از این کاشکی ها و زیاد است ، متاسفانه
و مثل هميشه كلاغه به خونش نرسيد. كاروانسرا، كاخ، قلعه، استودان و …
خراب و خراب و خراب
گزارش جالبي بود از اثري از يك همنوع پاكستاني بشر دوست
شهریار: محمد خان متاسفانه این خبرهای تخریب برایمان عادت شده و داریم به این قضیه عادت می کنبم
“بعضی اوقات فکر می کنم اگر کاروانسرای ملک ثبت ملی نمی شد ، شاید حال روزش بهتر از این بود ، شاید …….”
این اتفاقیه که برای تمام بناهای ما افتاده.
شهریار: متاسفانه این سیکل ثبت ، نتیجه ای جز این برای بناهای ما ندارد
سلام
واقعا حیف شد.آدم دلش می سوزه
موفق باشی
شهریار: سلام ، دقیقا
سلام شهرام عزیز.من نیز مطلب شما را بر روی صفحه اول وبلاگ قرار دادم.خوشحال می شوم که بگویید.این انتقاد ها می تواند اصلاح کننده باشد.
شهریار: سلام و درود، به زودی و با اجازه شما خواهم گفت
ممنون میشم که اینکار را انجام دهید
شهریار: در اسرع وقت و به روی چشم
سلام.اقا ما داريم سعي ميكنيم به برنامتون برسيم.
ميگم يه برنامه كوه و قله زدن بذازيد خوب!نه؟
شهریار: سلام و درود ، به امید دیدار شما ، به زودی چنین برنامه ای با عنوان یک روز ، یک سری چیزها برگزار خواهد شد، از کاروانسرا بگیر تا غار و قله و مقبره پیامبر و …
سلام جناب شهریار
از لینک پیوندی وبلاگتون در برخی از وبلاگ “دوستان سفر نویس” به سفرنویس رسیدم. درود برشما بابت نگاهی چنین ریزبینانه و موشکافانه به آثار ملی ایران. ایشاا.. در این راه موفق و پیروز باشید.
نمیدونم به شهرستان نایین هم سفر کردیدیا نه؟آثاری در نایین و حوالی این شهر تاریخی هست که متأسفانه اونطور که باید و شاید بهشون پرداخته نشده و گاها… به طور مثال مسجد بابا عبدالله نایین و… ماشاالله کم نداریم آثاری از این دست.اطلاعات خوبی در مورد این مسجد وآثار تاریخی محجوب و گوشه گیر دیگه(اما قابل ملاحضه) در دسته.میتونم در اختیارتون بذارم. میدونم که سفرنویس محلیه برای پرداختن به چنین آثاری که ارزش پرداختنا دارن اماکمتر بهشون توجه شده! البته بهتره خودتون بیایید واز نزدیک ببینید.
همین جا ازتون دعوت میکنم در یک فرصت مناسب به نایین هم سفرکنید.قول میدم میزبان های خوبی باشیم.(یادتون باشه عید نزدیکه و…)
شهریار: سلام و درود ، سپاس فراوان از اظهار لطف صمیمانه شما نسبت به حقیر ، مسجد بابا عبدالله واقع در محله سرای نو را می فرمائید ، مشتاقانه منتظر اطلاعات ارزشمند شما هستم ،
و امیدوارم شما و شهرتان را دوباره زیارت کنم
بدون اجازه و با افتخار نام وبلاگ شما در فهرست دوستان و همسفران قرار گرفت
سلام آقاشهریار؛ واقعاً نارحت کننده است که اثار تاریخی دیار” یعقوب لیث صفاری” آن ایرانی وطن دوست بیگانه ستیز به این روز افتاده ….
پیشاپیش جشن نوروز مهمترین شناسه ایرانیان بر شما شاد باش میگویم
شهریار: سلام بر شما ، واقعا افسوس ، سفره هفت سینتان ، پر از سلامتی و سفر
با سلام و سپاس از همراهی شما با ” اُپاتان ”
در آستانه فرا رسیدن بهار طبیعت ، اُپاتان برگزار می کند T جشنواره ی معرفی آثار تاریخی و جاذبه های گردشگری آبادان و خرمشهر T هر روز با مطالب جدید منتــــــــــــــــــــــــــظر ” اُپاتان ” باشید
منتظر دریافت نظرات سبز شما همراه همیشگی خواهم بود . [گل]
شهریار: سلام و درود ، خدا قوت
با درود فراوان به شهریار. دوست عزیز دلمان خون است از این قصه های پر غصه که دامن ایران را فرا گرفته است.
شهریار: سپاس
سلام بر شهریار شهریاران خوبی دوست عزیز مرسی همچنین واستون سای پر از برکت و …………هر چی که دلتون بخواد آرزو میکنم
شهریار: سلام و درود و سپاس از پیام پر محبت شما
درود خدمت جناب شهريار عزيز
اميدوارم سال خوب و پر سفري در پيش داشته باشيد و بازم ازين گزارشهاي زيبا براي ما بذاريد 🙂
شهریار: سلام بر شما ، سپاس از تبریک شما
خانه از پای بست ویران است متأسفانه…
این حکایت غم انگیز نمایشی است تلخ که هر روزه در همه جای این مرز و بوم در حال تکراره
حکایت بی مسئولیتی مسئولین و متصدیان،چیزی نیست که فقط مختص میراث فرهنگی باشه، متاسفانه در بیشتر جاها کسانی که مسئولیت حمایت و حفظ چیزی رو بر عهده دارن، خودشون تاثیر مخرب بیشتری بر اون چیز دارن.
پارسال که در سفر نوروزی به زاهدان رفتم، متاسفانه راجع به این کاروانسرا اطلاعات نداشتم تا بازدید کنم
همیشه بر فراز
شهریار: دقیقا ،متاسفانه این نابخردی در تمام ایران زمین رسوخ پیدا کرده و مدیران نالایق در این سرزمین بر مسند قدرت نشسته اند
مثل یک درنای وحشی تا افق پرواز کن
قصه ای دیگر برای فصل سبز آغاز کن
زندگی تکرار زخم کهنه ی دیروز نیست
بال های خسته ات را رو به فردا باز کن.
نوروز ، یادگار نیک نیاکان بر شما خجسته باد
شهریار: سپاس از پیام تبریک شما ، نوروز بر شما خجسته
درود
عيدتان مبارك…
شهریار: درود بر شما و نوروز بر شما مبارک
درود جناب شهریار
پیشاپیش سال نو رو خدمتتون شادباش عرض می کنم
آرزومند سالی خوب براتون هستم
شهریار: درود بر شما ، سپاس فراوان از پیام تبریک تان
امیدوارم سالی پر از سلامتی و سفر پیش رو داشته باشید
هرچند مرتبط با نوشته ی شما نیست ولی جا داره آغاز سال 7035 میترایی _آریایی، 3751 زرتشتی، 2572 هخامنشی(شاهنشاهی) و 1392 خورشیدی(شمسی) رو برای شما و خانواده ی محترمتون، فرخنده و مبارک آرزو می کنم.
موفق و پیروز باشید … درود و دو صد بدرود
شهریار: سلام و درود ، اختیار دارید همه نوشته ای شما مرتبط است
سپاس فراوان از پیام تبریک شما ، امیدوارم سالی پر از سلامتی و سفر پیش رو داشته باشید
عیدتان مبارک[گل]
شهریار: درود , عید بر شما مبارک
سال نو و نوروز ۱۳۹۲ مبارک باد!
شهریار: سلام و درود ، سپاس فراوان از پیام تبریک شما و به امید هم نورد شدن با شما
با عرض سلام و خسته نباشید ضمن عرض تبریک سال نو باید بگویم این بنا هم مثل تمام بناهای تاریخی دیگر عاقبت خوبی نداشته چون قدر و قیمت آنها را نمی دانند و برای ساختنش زحمتی نکشیده اند و فکر میکنم اینها فقط خراب کردن را میدانند آباد کردن کار اینها نیست.
شهریار: سلام و درود ، سپاس از پیام تبریک شما ، امیدورام سال جدید ، سالی پر از سلامتی و سفر برای شما و بهبود شرایط فعلی برای آثار ملی ایران زمین باشد
سلام ، سال نو شما هم مبارک پیروز باشید .
شهریار: سلام بر شما ، امیدوارم سالی پر از سلامتی و سفر پیش رو داشته باشید
ضمن تبریک سال نو و موفقیت روز افزون شما
شهریار: سپاس فراوان ، همچنین برای شما بزرگوار
سلام هزاران درود بر شما دوست گرامی سال خوبی را برایتان از صمیم قلبم آرزومندم به امید روزهای بهتر به امید دیدار
شهریار: سلام و درود
سپاس از تبریک شما و به امید همسفر شدن
سلام و بهارتان مبارک.برایتان روزهایی پر از سفر آرزومندم…کجایید این روزها پیدایتان نیست.در گردشید؟خوش بگذرد
شهریار: سلام و درود
سپاس از پیام پرمهرتان ، در کنار خانواده بودم بدون سفر و پر از تجربه شیرین در کنار هم بودن
به امید دیدار و همسفر شدن با شما
سلام و درود ،سال نو مبارک امید که سال خوب و اسانی بر ایرانی ها باشد امسال عید به موزه های تهران رفتم که کلی دلم خون شد .الان نمیگم که حال و هوای نوروزی بهم نخوره اما واقعا اسفناکه؟!!!
شهریار: سلام و درود
سال نو بر شما مبارک ، بگویید ما به این گونه خبرها واکسینه شده ایم
البته متاسفانه !!!!
درود بر دوست گرامی و با آرزوی سالی خوب برای شما و برای میراث فرهنگی ما.منهم فقط می تونم بگم که متأسفم…
ممنون به خاطر گزارش خوب و قابل تأملی که نوشته اید. پیروز باشید.
شهریار: سلام و درود ، سپاس از از لطف شما و به امید همسفر شدن
سلام به شما
وتکرار مکررات و اعتبار هایی که ناپدید می شوند…
شهریار: سلام بر شما ، اینجا ایران است با مدیران فاسد و …
Salam
Manbae shoma baraye bedast avardan pelane banaha omuman kojast? Asnade miras?
شهریار: سلام و درود ، اسناد میراث ، اسناد مالکین یا مدعیان مالکیت ، خودم و برخی دوستان