تولد حضرت مسیح چه زمانی است؟ آیا عیسی مسیح 25 دسامبر به دنیا آمده یا 6 ژانویه؟ نظر کلیساهای مختلف برای زادروز عیسی مسیح چیست؟ براساس کتابهای مذهبی و تاریخی، تاریخ و زمان دقیق میلاد حضرت مسیح چه زمانی است؟ ارتباط تولد مسیح و آئین میترائیسم و شب یلدا چیست؟ چرا کلیسای رسولی ارمنی عید میلاد عیسی مسیح را ششم ژانویه جشن می گیرد اما کلیساهای دیگر مسیحی در شرق و غرب جهان 25 دسامبر را روز میلاد عیسی مسیح می دانند؟ و البته برخی از کشورها نیز 7 ژانویه را جشن می گیرند!
براساس سنت جامع کلیسایی در قرن نخست میلادی مسیحیان تنها یک عید بزرگ را جشن می گرفتند و آن رستاخیز عیسی مسیح بود. در قرن دوم مسیحیان شروع به جشن گرفتن اعیاد؛ بشارت تولد مسیح به مریم مقدس از سوی جبرائیل، میلاد عیسی مسیح، سجده مغان در مقابل عیسی مسیح، غسل تعمید عیسی مسیح در رود اردن و همچنین نخستین معجزه عیسی مسیح در عروسی قانا در یک روز کردند. بازیل (باسیلیوس) قیصریه‌ای قدیس (330-379) این اعیاد را تحت عنوان “آستوادزاهایدنوتیون” یا “ظهور خداوند” تجمیع و روز ششم ژانویه را برای جشن گرفتن آن تعیین نمود. این را باید نه یک فرضیه صرف بلکه واقعیتی تاریخی دانست. در تائید این موضوع چند دلیل را می توان ذکر کرد؛
1) در هفتمین قانون از 34 قانون رسولان می خوانیم: رسولان روز ششم ژانویه را به عنوان عید میلاد و ظهور منجی تعیین و تصویب کردند. این عید را می بایست با شادمانی و سرور جشن گرفت.
2) در قانون سوم از 30 قانون گریگور نازیانوسی (329-389) می خوانیم: و برخی با هدف تغییر در تاریخ میلاد مقدس به قانون نگاشته شده از سوی رسولان که به صورت مکتوب به ما منتقل شده و عید میلاد و تعمید عیسی مسیح را در روز ششم ژانویه تعیین کرده است، وفادار نماندند.
3) کلمنت اسکندرانی (150-215) در قوانین خود می نویسد: رسولان روز ششم ژانویه را به عنوان عید میلاد عیسی مسیح تعیین نمودند.
4) افرایم سریانی (215-306) در موعظه خود به مناست عید میلاد مسیح عنوان می دارد که در آن زمان در بین النهرین اعیاد میلاد و تعمید عیسی مسیح روز ششم ژانویه جشن گرفته می شده است.
5) یوحنّای زرّین‌دهان (344/354-407) در موعظه خود که در سال 386 م در انطاکیه ایراد شده است می فرماید: تنها 10 سال است که عید میلاد را در تاریخ جدید آن، 25 دسامبر جشن می گیریم.

صرف‌نظر از شهادت پدران کلیسای مسیحی براساس محاسبات تقویمی نیز میلاد عیسی مسیح ششم ژانویه می باشد. این روش استدلال را آنانیا شیراکاتسی ریاضی دان و منجم قرن هفتم میلادی (610-685) در خطابه خود درباره میلاد عیسی مسیح بکار گرفته است.
آنانیا شیراکاتسی بازماندن حضرت ذکریا پدر یحیی تعمید دهنده از سخن گفتن را به عنوان نقطه شروع استدلال خود بر می گزیند. یهودیان اعیاد سوکوت و یوم‌کیپور را همزمان در هفدهمین روز از هفتمین ماه جشن می گرفتند. این جشن 12 روز به طول می انجامید. با محاسبه ماه ها این جشن از 27 سپتامبر آغاز می شده است. در ایام برگزاری یوم‌کیپور کاهن اعظم برای نیایش وارد معبد مقدس می شد.(لوقا 1:8-9) هنگامیکه ذکریا برای انجام نیایش وارد معبد می شود فرشته خداوند بر او ظاهر شده و می فرماید: ذکریا واهمه نکن، دعای تو مستجاب شده است. همسرت اِلیصابات برای تو پسری خواهد زایید که باید نامش را یحیی بگذاری. (لوقا 1:13) هنگامیکه ذکریا برای اثبات این بشارت نشانه ای طلب می کند فرشته خداوند تا زمان اجابت این بشارت قدرت تکلم را از او می گیرد.
پس از خروج از معبد ذکریا به صورت طبیعی می بایست به همراه جمعیتی که در انتظار او بودند در جشن مشارکت می کرد و نمی توان ادعا کرد که وی بلافاصله به منزل مراجعت کرده و اِلیصابات نیز در همان روز جشن یعنی 27 سپتامبر از او آبستن شده است بلکه آنچنانکه در انجیل مقدس آمده است: پس از اتمام ایام جشن ذکریا به منزل بازگشت. (لوقا 1:23) با این حساب آبستن شدن ا ِلیصابات 12 روز پس از 27 سپتامبر(زمان برگزاری همزمان دو عید) یعنی در 9 اکتبر رخ داده است. شش ماه پس از آبستن شدن اِلیصابات ، جبرائیل بر مریم مقدس ظاهر شده و به او بشارت تولد مسیح را می دهد. (لوقا 1:26-31). در نتیجه به تاریخ هفتم ماه آوریل به عنوان روز بشارت مادری به مریم مقدس می رسیم. با احتساب 9 ماه یا 267 روز به عنوان ایام بارداری تاریخ ششم ژانویه روز میلاد عیسی مسیحی خواهد بود.
با در نظر گرفتن ششم ژانویه به عنوان عید میلاد عیسی مسیح پدران کلیسای مسیحی 40 روز پس از آن یعنی 14 فوریه را به عنوان روز تقدیم عیسی مسیح چهل روزه به خانه خدا تعیین کردند. در حالیکه کلیسا اعیاد میلاد و تعمید عیسی مسیح را تحت عنوان “آستوادزاهایدنوتیون” یا “ظهور خداوند” جشن می گیرد زیرا عیسی مسیح در این روز به عنوان خداوند و منجی در میان انسان ها ظاهر شد.
چگونه شد که روز 25 دسامبر به عنوان عید میلاد عیسی مسیح تعیین گردید؟
برای تعیین 25 دسامبر به عنوان عید میلاد عیسی مسیح دو دلیل عمده می توان ذکر کرد؛
1) در میان ملت های بت پرست و بویژه پیروان ادیان شرقی میترا یا الهه خورشید از اهمیت و احترام ویژه ای برخوردار بود و در قلمرو امپراطوری روم “زادروز الهه شکست ناپذیر خورشید” در 25 دسامبر با شکوه بسیار زیاد جشن گرفته می شد. از آنجائیکه این روز را در هنگام انقلاب زمستانی که طول روز شروع به بلندتر شدن می کند جشن می گرفتند در نتیجه آن را زادروز خورشید می دانستند. اهمیت این روز از زمانیکه سزار لوسیوس دومیتیوس اورلیانوس در 25 دسامبر سال 274 الهه خورشید را به عنوان الهه محافظ امپراطوری روم نامید افزایش یافت و معبد بزرگی به نام آن احداث شد.
در آن زمان پدران کلیسای مسیحی تلاش بسیاری در راستای حذف جشن های روز 25 دسامبر بکار بستند که موفقیت آمیز نبود. مسیحیان همچنان در این جشن مشارکت می کردند. جهت غلبه بر این موضوع پدران کلیسا و بویژه کلیسای لاتین روم در 25 دسامبر سال 336 م جشن زادروز الهه خورشید را به عنوان “زادروز خورشید عدالت” اعلام و مسیح را به عنوان نور حقیقت و جاودانگی انسان معرفی کردند.
2) مسیحیان فلسطین اعیاد میلاد و تعمید عیسی مسیح را همزمان در ششم ژانویه جشن می گرفتند. جشن میلاد عیسی مسیح در شهر بیت الحم و تعمید عیسی مسیح در ساحل رود اردن جشن گرفته می شد. با توجه به امکانات آن زمان برگزاری دو جشن در دو مکان دور از یکدیگر طاقت فرسا بنظر می رسید. پس از آن که کلیسای روم عید میلاد مسیح را به 25 دسامبر منتقل کرد مسیحیان فلسطین نیز توانستند با سهولت بیشتری عید میلاد مسیح را در 25 دسامبر در شهر بیت الحم و سپس عید میلاد را 13 روز بعد یعنی ششم ژانویه در ساحل رود اردن برگزار کنند.
بدین ترتیب و پس از تعیین روز 25 دسامبر به عنوان عید میلاد عیسی مسیح در قرن چهارم میلادی این رسم بتدریج و بویژه پس از سال 380 م به کلیساهای دیگر مسیحی نیز منتقل شده و به مورد اجرا گذاشته شد. سال 380 بدان جهت مورد تاکید قرار گرفت که براساس اشارات تاریخی تا آن تاریخ در انطاکیه، قسطنطنیه، و مناطق مختلف کاپادوکیه عید میلاد عیسی مسیح کماکان روز ششم ژانویه برگزار می شده است.
بدین ترتیب کلیساهای مسیحی از قرن پنجم به بعد شروع به جشن گرفتن عید میلاد مسیح در روز 25 دسامبر و عید تعمید ایشان در ششم ژانویه کردند. در حالیکه کلیسای رسولی ارمنی تاکنون ضمن پایبندی بر سنت پایه گذاری شده از سوی رسولان همچنان اعیاد میلاد و تعمید عیسی مسیح را همزمان در روز ششم ژانویه برگزار می کند.
برای پایبندی کلیسای رسولی ارمنی به سنت برگزاری اعیاد میلاد و تعمید عیسی مسیح در روز ششم ژانویه دو دلیل می توان ارائه کرد؛
1) کلیسای رسولی ارمنی در ارمنستان با مشکلاتی که کلیسای لاتین روم در غرب و در فلسطین با آن درگیر بود و به همین دلیل نیز عید میلاد مسیح را از ششم ژانویه به 25 دسامبر منتقل کرد، مواجه نبوده است.
2) علیرغم فشارهای کلیسایی و عقیدتی خارجی که بویژه پس از قرن پنج میلادی بر کلیسای ارمنی وارد شده است، این کلیسا ضمن وفادار ماندن به سنت رسولان برای برگزاری اعیاد میلاد و تعمید عیسی مسیح در روز ششم ژانویه همزمان هویت و استقلال خود را نیز حفظ کرده است.
قرآن درباره زمان ولادت حضرت عیسی(ع) چه می‌گوید؟
در آیات ۲۲ و ۲۳ و 25 سوره مریم درخصوص تولد مسیح نوشته شده:

«فَحَمَلَتْهُ فَانْتَبَذَتْ بِهِ مَكَانًا قَصِيًّا، فَأَجَاءَهَا الْمَخَاضُ إِلَى جِذْعِ النَّخْلَةِ قَالَتْ يَا لَيْتَنِي مِتُّ قَبْلَ هَذَا وَكُنْتُ نَسْيًا مَنْسِيًّا ، وَهُزِّي إِلَيْكِ بِجِذْعِ النَّخْلَةِ تُسَاقِطْ عَلَيْكِ رُطَبًا جَنِيًّا (پس [مريم] به او [=عيسى] آبستن شد و با او به مكان دورافتاده‏‌اى پناه جست، تا درد زايمان او را به سوى تنه درخت‏ خرمايى كشانيد گفت اى كاش پيش از اين مرده بودم و يكسر فراموش‏ شده بودم) . تنه درخت‏ خرما را به طرف خود [بگير و] بتكان بر تو خرماى تازه مى‌ريزد

با توجه به آیه فوق ، زمان مولود حضرت مسیح باید زمان گرم سال باشد چون درخت خرما در آن زمان محصول می دهد، یا اوایل پائیز به علاوه، آیه لوقا 8 می گوید؛ که شبانان با گوسفندان خود در صحرا به سر می بردند. این هم دلیل دیگری است که نشان می دهد عیسی در 25 دسامبر متولد نشده است. زیرا شبانان در ماه دسامبر به دلیل سردی هوا گله های خود را به صحرا نمی بردند. آدام کلارک در این مورد می گوید: از آنجایی که شبانان گله های خود را به آخور برنگردانده بودند، احتمال این می رود که ماه اکتبر هنوز آغاز نشده بود. در نتیجه، وقتی می خوانیم که گله ها در صحرا به سر می بردند، باید بدانیم که خداوند ما در 25 دسامبر مولود نشده است…. به همین دلیل ایده تولد عیسی در ماه دسامبر باید رد شود.

دکتر عبدالحسین زرین کوب نیز درباره تولد مسیح می‌نویسد:

آن گونه که از انجیل متی و انجیل لوقا برمی آید ولادت عیسی باید یک یا دو سال قبل از تاریخ رسمی میلاد رخ داده باشد. تاریخ ولادت او هم از روی قطع معلوم نیست. تاریخ 25 دسامبر را که کلیسای روم در سال 354 میلادی برای روز ولادت او تعیین کرده بر وفق اسناد مصادف است با روز ولادت میترا – خدایگان مهر و آفتاب شکست ناپذیر- یا از آن ماخوذ بود. بر وفق روایات متی و لوقا وی در بیت لحم نزدیک اورشلیم به دنیا آمد اما در جلیل نزدیک ناصره و شمال فلسطین بزرگ شد و عنوان ناصری و نصارا که منسوب بدان پنداشته می شود از همین جاست.

آیین شب یلدا که به تازگی پشت سر گذاشتیم نیز در واقع شب زنده داری برای استقبال از تولد خورشید است و این که تاریکی و سرما غلبه پیدا نکرده‌اند. نه این که خود یلدا را چنان که برخی می‌پندارند جشن بگیریم. بلکه بیدار می‌ماندند تا شاهد تولد خورشید در آغاز فصلی باشند که بدون آن سرما و تاریکی بر زندگی غلبه می‌کرد. یلدا به معنی میلاد است و مسیحیان نزدیک به 400 سال بعد این روز را به عنوان تولد مسیح قرار دادند و از این رو نیز ایرانیان عید کریسمس را ادامه یلدا می‌دانند؛ عید میلاد یا عید یلدا.
بسیاری از ادیان نیز به شب چله مفهومی ‌دینی دادند. در آیین میتـرا (و بعدها با نام کیش مهر)، نخستین روز زمستان به نام «خوره روز» (خورشید روز)، روز تولد مهر و نخستین روز سال نو بشمار می‌آمده است و امروزه کارکرد خود را در تقویم میلادی که ادامه گاهشماری میترایی است و حدود چهارصد سال پس از مبدأ میلادی به وجود آمده؛ ادامه می‌دهد. فرقه‌های گوناگون عیسوی، با تفاوت‌هایی، زادروز مسیح را در یکی از روزهای نزدیک به انقلاب زمستانی می‌دانند و همچنین جشن سال نو و کریسمس را همچون تقویم کهن سیستانی در همین هنگام برگزار می‌کنند.
به روایت بیرونی، مبدأ سالشماری تقویم کهن سیستانی از آغاز زمستان بوده و جالب اینکه نام نخستین ماه سال آنان نیز «کریست» بوده است. منسوب داشتن میلاد به میلاد مسیح، به قرون متأخرتر باز می‌گردد و پیش از آن، آنگونه که ابوریحان بیرونی در آثارالباقیه نقل کرده است، منظور از میلاد، میلاد مهر یا خورشید است. نامگذاری نخستین ماه زمستان و سال نو با نام «دی» به معنای دادار ـ خداوند از همان باورهای میترایی سرچشمه می‌گیرد.
نخستین روز زمستان در نزد خرمدینانی که پیرو مزدک، قهرمان بزرگ ملی ایران بوده‌اند، سخت گرامی ‌و بزرگ دانسته می‌شد و از آن با نام «خرم روز» یاد می‌کرده و آیین‌هایی ویژه داشته‌اند. این مراسم و نیز سالشماری آغاز زمستانی هنوز در میان برخی اقوام دیده می‌شود که نمونه آن تقویم محلی پامیر و بدخشان (در شمال افغانستان و جنوب تاجیکستان) است. همچنین در تقویم کهن ارمنیان نیز از نخستین ماه سال نو با نام «ناواسارد» یاد شده است که با واژه اوستایی «نوسرذه» به معنای «سال نو» در پیوند است.
ته نویس اول) اهالی شبه قاره هندوستان نیز در ماه ژانویه جشنی را به نام Makara Sankranti برگزار می کنند، در این جشن که معمولا در 14 ژانویه و به مدت 4 روز انجام می شود، در کنار آتش شب های طولانی سال را کنار هم می گذرانند. و جشنی دیگری با نام Lohri نیز برای انقلاب زمستانی در شبه قاره هند برگزار می شود.
ته نویس دوم 1400.10.01) برخی از مسیحیان ارتدکس در اروپای مرکزی و شرقی مثل؛ بلاروس، مصر، اتیوپی، گرجستان، قزاقستان، مقدونیه، مولداوی، مونته نگرو، صربستان، روسیه و اوکراین کریسمس را در 7 ژانویه جشن می گیرند.
منابع و سرچشمه ها درخصوص تولد مسیح:
عید میلاد عیسی مسیح 6 ژانویه یا 25 دسامبر؟ شورای خلیفه گری تهران
ایره المعارف کاتولیک “، نیویورک، انتشارات رابرت اپلتون، چاپ 1911 صفحه 725
آیا عیسی واقعا در 25 دسامبر تولد یافت؟ تارنمای کلام خدا
محل دقیق ولادت حضرت عیسی(ع) کجاست؟ تارنمای وعده صادق
تاریخ تولد مسیح، مرکز پژوهشهای مسیحی
تولد مسیح؛ عید میلاد با نشان یلدای ایرانی .
در قلمرو وجدان/ از فلسطین تا روم، ص 198 عبدالحسین زرین کوب
عیسی چه وقت به دنیا آمد؟‏ شاهدان یهوه
7ژانویه کریسمس در اروپای شرقی
Date of birth of Jesus .