مسجد شیخ عبدالنبی نوری
شیخ عبدالنبی نوری شیخی است از دیار مازندران ؛ شیخ عبدالنبی نوری اهل روستای سراسب ازتوابع بخش بلده نور بود که تحصیلات اولیه خود را درروستای محل تولد و روستای یالرود بلده زیر نظراستادانی مانند علامه محمد تقی نوری گذرانید و بعدها به آمل و بابل روانه شد. شیخ عبدالنبی نوری برای ادامه تحصیلات حوزوی به نجف اشرف عازم و بنا به دعوت مردم از شیخ عبدالنبی نوری از نجف اشرف به تهران آمده و در چهارراه سرچشمه ساکن شدند و در سال 1303 هجری قمری به کمک خیرینی به نامهای «محمد رحیم خان شام بیاتی» و «حبیب الله خان شام بیاتی» احداث ” مسجد شیخ عبدالنبی نوری” را شروع و پس از سال تلاش در سال 1306 هجری قمری بنای مسجد به همت برداران شام بیاتی و همیاری حاج شیخ عبدالنبی نوری به پایان رسید.
برخی از منابع به علت تشابه اسمی ایشان با “شیخ فضل الله نوری” شیخ عبدالنبی نوری را از فرزندان ایشان می دانستند که اشتباه بوده و ایشان با شیخ فضل الله هم دوره بود و همچنین درخصوص مشروطه هم با ایشان هم نظر بودند که به همین سبب مورد لطف مشروطه خواهان قرارگرفته و حتی منزل وی که در سرچشمه تهران بود و نزدیک میدان بهارستان و مجلس ، سنگ باران شد. شیخ عبدالنبی نوری تا زمان وفات دراین مسجد امام جماعتی آن را عهده دار بودند وبعد از فوت شیخ عبدالنبی نوری فرزند شان شیخ بهاالدین (داماد آیت الله بهبهانی) در این مسجد اقامه نمازمی کردند. شیخ عبدالنبی نوری درسال 1344هجری قمری درگذشت و درجوار مقبره ناصرالدین شاه در حرم شاه عبدالعظیم حسنی مدفون شدند. بعد از وفات فرزندشان (شیخ بها الدین) روحانیان ذیل برای اقامه نماز در مسجد شیخ عبدالنبی نوری حضور داشتند؛ آیت الله رئوفی ، آیت الله حاج آقا کریمی ، حجت الاسلام محمد هادی حسن زاده ، حجت الاسلام مرتضی امینی و …
لازم به ذکر است در گذشته حجت الاسلام شیخ احمد کافی خطیب شهیر مشهدی و حجت الاسلام محمدتقی فلسفی که ایشان هم در صحن باغ طوطی شاه عبدالعظیم حسنی مدفون شده اند، در این مسجد موعظه می کردند.
نکته اول:
«محمد رحیم خان شام بیاتی» و «حبیب الله خان شام بیاتی» از بانیان و خیرین شهره که در ساخت مسجد شیخ عبدالنبی نوری پیشقدم بودند نیز در صحن اصلی حرم شاه عبدالعظیم حسنی آرام گرفته اند.
آدرس مسجد شیخ عبدالنبی نوری : استان تهران ، شهرستان تهران ، خیابان مصطفی خمینی (سیروس سابق) ، بعد از چهارراه سرچشمه ، حد فاصل بن بست علیزاده کمیلی و کوچه شهید ناصر فیروز کوهی ، پلاک 617
شماره ثبت در فهرست آثار ملی ایران : 13734 تاریخ ثبت 25/08/1384 ه خورشیدی
مختصات جغرافیایی ، آب و هوا ، نقشه و … مسجد شیخ عبدالنبی نوری: E 51″25’54.50 N 35″41’01.42
ارتفاع از سطح دریا : 1157 متر
دوران و بانی اثر : در اواخر قاجار و توسط محمد رحیم خان شام بیاتی و حبیب الله خان شام بیاتی و جمعی دیگر از خیرین بنا شد.
امکان بازدید : در زمانهای برگزاری نماز در مسجد شیخ عبدالنبی نوری امکان بازدید مهیاست.
مشخصات و معماری مسجد شیخ عبدالنبی نوری :
مسجد شیخ عبدالنبی نوری در زمینی به مساحت حدود 600 مترمربع توسط معماران؛ عبدالله معمار باشی و استاد علی محمد کاشی پز اصفهانی بنا شد که 400 مترمربع آن شبستان و 200 متر آن به مربوط به صحن آن است، مسجد شیخ عبدالنبی نوری دارای پلان مربع و بدون ایوان بوده که بر روی محور قبله چرخیده است. مسجد شیخ عبدالله نوری با آجر سرخ رنگ نما کاری شده است البته متاسفانه در سالهای اخیر برخی از آجرکاری ها با سیمان اندود شده است و آجر کاری های سر در واحدهای تجاری بسیار زیبا و دیدنی است.
عمارت مسجد شیخ عبدالنی نوری دارای سه ورودی است ، ورودی اول دربی چوبی است ، از کوچه شمالی (کمیلی) به شبستان زنانه که در حال حاضر بسته است و محل ورودی بانوان از درب اصلی امکان پذیر است . ورودی اصلی چهار پله پایین تر از سطح پیاده رو در خیابان حاج مصطفی خمینی قرار دارد که وارد حیاط مسجد می شود. سردر ورودی با آیات 35 سوره نور با خط ثلث سفید رنگ روی زمینه لاجوردی (به عرض 40 سانتی متر) مزین شده و بالای در فلزی که با طرح دربهای چوبی قدیم که رنگ سبز بر روی آن پاشیده شده است کتیبه ای کاشی کاری شده به ابعاد 30 در 50 سانتی متر با میخ های کهنه و زنگ زده به درب متصل شده است.
در بالای این کاشی یکپارچه ، آیه “بسم الله الرحمن الرحیم” و کمی پایین تر از آن عبارت ” ادخلوها بسلام امنین” و در وسط کاشی حدیث “انا مدینه العلم و علی بابها” نوشته شده است و در اطراف آن طرح هایی اسلیمی ، گل ، بوته و ختایی اجرا شده است.
ازاره طوسی رنگ در دو طرف درب مسجد شیخ عبدالنبی نوری به ارتفاع تقریبی یک متر تا پایین کاشی کاری ها پوشانده شده است . پس از ورود به صحن مسجد شیخ عبدالنبی نوری حوضی به وسعت بیست و پنج متر با کاشی های آبی رنگ در وسط صحن و در مقابل درب ورودی قرار دارد که پیرامون آن با گلدانهای زیبای شمعدانی مزین شده است.
در روبرو و در انتهای صحن مسجد شیخ عبدالنبی نوری دو ستون سنگی سفید که حجاری شده است خودنمایی می کند، در ستون سمت راست عبارت: «برحسب فرمایش مقرب الخالق افتخار الحاج حاجی حبیب الله خان» و در ستون سمت چپ عبارت: «خلف خلدان مرحوم محمد رحیم خان قاجار شام بیاتی طاب ثرات 1306» حکاکی شده است.این دو ستون ، بعد از سرستون ها یا قوس تیز های به هم می رسند .
حیاط بوسیله ایرانیت پوشیده شده است. نمای اصلی حیاط در گذشته کاشی کاری بوده که هم اکنون در زیر لایه ای از سیمان پنهان شده است. در ضلع شمالی حیاط سه دهنه ارسی زیبا نیز قرار دارد.
نکته دوم: محراب مسجد شیخ عبدالنبی نوری کاملا جدا از شبستان و در ضلع جنوبی حیاط ساخته شده است. محراب به صورت شمسه شش پر که با دو پاباریک تا ارتفاع یک متری پایین آمده تزئین شده است.
سقف شبستان ها از داخل گنبدی است این نیم گنبد از بالا با نیمه شمسه هشت پر و چهار پاباریک لاجوردی رنگ تا ارتفاع دو پنجاه سانتی پایین آمده ، شبستان دارای یک قسمت شاه نشین است که مختصری کاشی کاری شده و زنانه و مردانه آن بوسیله برزنت جدا شده است.می گویند تا سال 1380 منبری چوبی در شبستان مسجد وجود داشته که در آن سالها به علت کهنگی ، منبری جدید در مسجد کار گذاشته شده است.
نکته سوم: مسجد شیخ عبدالنبی نوری فاقد مناره می باشد. البته مانند همه مساجد دارای دفتر بسیج است!!
سقاخانه مسجد شیخ عبدالنبی نوری:
در بیرون مسجد شیخ عبدالنبی نوری کنار ورودی اصلی سقاخانه ای وجود دارد که حائز اهمیت است. معماری سقاخانه دارای 3 قسمت است ؛ قسمت گنبدی شکلی که دارای فرورفتگی در دیوار است . این قسمت در گذشته کاشی کاری بوده . در قسمت بالای گنبد ، شمسه 12 پر زرد رنگی دیده می شود که با 4 پاباریک به طول 1 متر امتداد یافته و به کف سنگی سقاخانه ختم شده است.
کف سقاخانه مسجد شیخ عبدالنبی نوری سنگی است . کتیبه سنگی طوسی رنگی که در درون قاب حجاری شده است و روی آن نوشته شده :
«وقف موبد شرعی نمودند سنگ سقاخانه و لوازم آنرا حاج حسنعلی رزازه کربلایی حیدر عاشقان حضرت سید الشهدا شهر رجب 1347»
پایین تر از این سنگ نوشته یک سنگ حجاری شده دیگری به ابعاد 70 در یک متر و 20 سانتی متر است که قسمت میانی آن ستاره 5 پری به ابعاد 7 سانتی متر در میان بیضی قرار دارد. سنگ سرخ رنگ بوده که گذر زمان آن را کم رنگ کرده است حدود 15 تا 20 سانتی متر از قسمت پایینی این طرح به وسیله آسفالت پوشانده شده است.
نکته چهارم: هزار متر بالاتر مشابه سنگ سرخ رنگ پایین سقاخانه را در پایه های ورودی مسجد عالی شهید مطهری (مسجد سپه سالار) می توانید با لذت فراوان مشاهده فرمائید.
با توجه به عبور قنات «حاج رضا» از زیر مسجد رطوبت شدیدی مسجد را تهدید می کرد که در سال 1384 نیم متر از اطراف مسجد گودبرداری شد و عایق کاری لازم صورت گرفت و چند کانال برای خروج رطوبت نیز در نظر گرفته شد. هزینه این کار نیز در آن زمان توسط شهرداری پرداخت شد.
نکته پنجم : نمی دانم وظیفه سازمان اوقاف و یا ستاد امور مساجد چیست ، چرا باید شهرداری هزینه مرمت را پرداخت کند!!
مسجد فاقد وقف نامه بوده ولی 6 مغازه آن در اختیار سازمان اوقاف و امور خیریه قرار دارد و تنها مدیریت غذاپزی و خود مسجد به عهده هیت امناء بوده و مدیریت قنادی بهار و آقایان جوهرچی ، رحیمی ، گودرزی ، کرباسچی و … از متولیان مسجد می باشند.
نکته ششم : در ضلع شمالی مسجد (بن بست کمیلی) خانه پروین اعتصامی را می توانید ببینید.
نکته هفتم : در ضلع جنوبی مسجد شیخ عبدالنبی نوری و در کوچه شهید ناصر فیروز کوهی می توانید چندین خانه قاجاری را ببینید البته یادتان باشد این خانه ها یا کارگاه شده و یا محل تجمع معتادین !!!
نکته هشتم : به زودی توری به نام «مشروطه گردی» برگزار خواهم کرد ، البته کمی ویژه است و علاقمندان خاص خودش را می طلبد.
نکته آخر و مهم: با خود قرار گذاشته بودم اولین مطلبی که در سفرنویس قرار می دهم تقدیم کنم به سرکار خانم پرتو حسنی زاده ، شاید تشکری کوچکی باشد در قبال زحمات فراوانی که به ایشان دادم. سرکار خانم حسنی زاده سپاس
ته نویس : این گزارش قبل از انتشار در روزنامه ایران چاپ شده بود.
اسناد ثبتی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری
کتاب مساجد دیرینه سال تهران ، بنیاد ایرانشناسی
هزار و یک کلمه ، ج 3، ص 174 – 173
گلشن ابرار ج/7، دانشمندان و مشاهیر حرم حضرت عبدالعظیم حسنی علیه السلام
همسفران
با ما همسفر باشید
درود جناب آقای شهریار ، از مهرتان سپاسگزارم
باز هم یک مکان جدید البته برای من و باز هم شاید دغدغه های میراث فرهنگی ، از خداوند تندرستی و آرامش برایتان آرزومندم
سپاس فراوان
شهریار: سپاس درخصوص آرزوهایتان ، مخصوصا آن آرامشش
سلام جناب شهریار.نخست باید بگویم اینهمه تلاش در جهت معرفی اماکنی که کمتر کسی به آنها نگاه می اندازد واقعا” ستودنی است.دوم اینکه باید اعتراف کنم از وقتی که سفرنویس را می خوانم سعی میکنم نگاه ویژه ای به اماکن مهجور داشته باشم. پاینده باشید
شهریار: سپاس از لطف شما ، امیدوارم مسئولین هم اینگونه نگاه کنند
سلام
مطلبتان و همۀ نکته های ذکر شده برایم جالب است و خواندنی.
شهریار: شما لطف دارید
با سلام
عذر خواهی من را بابت عنوان روزی که به اشتباه ذکر شد بپذیرید
سپاس
شهریار: سلام
سلام
مثل همیشه دقیق و کامل…مشتاقانه منتظر مشروطه گردی هستم…اختتامیه فراموش نشه….
شهریار: لطف دارید ، اختتامیه نه افتخاریه ، علیرضا خان برای ما افتخاری
درود بر شما
بسیار عالی و دقیق و پر محتوا
شهریار: شما لطف دارید
سلام ، بسیار بهره بردیم ، تشکر
شهریار: سلام بر شما ، لطف دارید
درود بر جناب شهریار ؛
نوشته ی خوب شما دو نکته را در ذهنم تداعی کرد :
آقای عبدالنبی نوری و همشهری اش فضل الله نوری برخلاف بسیاری از روشنفکران مشروطه خواه و حتی روشنفکران دینی امروز ؛ می دانسنتد مشروعه مشروطه نمی شود و عکس آن را هم باور داشتند! کم کم همگان با درد و رنج فراوان دارند بر این نظر درست ایشان واقف می شوند!!!
عجیب است که این مسجد که از آغاز تا امروز مشروعه بوده ؛ محراب و مناره هم ندارد!
از دقت مطلب خوب شما لذت بردم.
شهریار: نظر سیاسی نمی دهم ، اما دوست دارم کلیه حواشی یک اثر را چه قبول داشته باشم چه نداشته باشم ، به اطلاع عموم برسانم ، حال نتیجه گیری و تصمیم گیری به عهده خود دوستان!
درود و سپاس ؛
آری من هم فقط آنچه را در ذهن تداعی کردم، نوشتم.از این که جنبه های متفاوت این بنا را اشاره کرده اید برایم لذت بخش و در عین حال آموزنده بود.
شاد باشید
سلام شما چقدر زیبا می نویسی و روایت می کنی
شهریار: سلام بر شما ، از لطفتان ممنونم
سلام آقا شهریار
خسته نباشی. واقعا چقدر وقت گذاشتی تا این اطلاعات خوب رو در اختیار همه بزاری.
به هر حال برات آرزوی موفقیت داریم
شهریار: باور بفرمائید ، خیلی !!! از اظهار لطفتتان ممنونم
ممنون از وقتی که میگذارید. موفق باشید.
شهریار: سپاس از حضور شما
سلام و عرض ادب
اگر امکان دارد عنایت فرموده و در صفحه ایمیل حقیر شماره ای جهت تماس بگذارید تا بتوانم از نزدیک با شما گفتگو و دیدار داشته باشم.
با تشکر ، محمد ثقفی از روستای سراسب
شهریار: سلام بر شما، شماره تماس روی سایت قید شده، برای شما ایمیل شد
با سلام خدمت شما دوستان
خدمت اقای محمد ثقفی خواست عرض کنم .اگر شما اسم پدر خانم مرحوم حاج شیخ عبدالنبی نوری را مستندا میدونید بفرمایید. متشکرم
با سلام .از مطالب منحصر بفرد شما تقدیر میشود.
بازماندگان مرحوم
شهریار؛ سلام و سپاس از شما، اگر جایی نیاز به اصلاح هست، بفرمائید تا اقدام کنم
تشکر . تصاویر بیشتری از خود مسجد ندارید؟وضوح بالا ،زوایای مختلف.تعداد بیشتر.